Özet:
Eski Oğuz Türkçesi döneminde birçok alanda eserler kaleme alınmıştır. Bunlar arasında ilmihâllerin de konu edinildiği eserler azımsanmayacak kadar çoktur. Bu dönemde İslâmiyetin etkisiyle halk arasında her müminin bilmesi gerektiğine inanılan inanç ve ibadetlere dair gündelik bilgileri içeren ilmihâl kitaplarına ihtiyaç duyulmuş ve bu konu ile ilgili eserler kaleme alınarak halkın dini beklentileri karşılanmaya çalışılmıştır. İslâmdaki dini inançları temel alarak yazılan Hazā Kitābü'l-'İlm-i Ḥāl ve Haẕa Kitābü'l-Fütüvvet-nāme adlı eser, Şeyh Hacı İsmail tarafından 1730 tarihinde tamamlanmıştır. Söz konusu eserde, İslâmiyetteki inanç ve ibadetler soru-cevap şeklinde verilerek dinî konulara ait şüphelere çözüm getirilmeye çalışılmıştır. Dinî konulara ait bilgiler, dönemin ihtiyaçları da göz önünde bulundurularak halkın anlayabileceği bir dille açıklanmıştır. Dinî terminoloji bakımdan oldukça geniş söz varlığına sahip olan bu eserde konuların ayrıntılı olarak verilmesi ise ilmihâli, döneminin diğer ilmihâllerinden ayrıcalıklı hale getirmiştir. Eser, Eski Türkçe sözcüklerin varlığını koruması ve Doğu Türkçesi dil özellikleri taşıması bakımından döneminin diğer ilmihâllerinden içerik ve dil özellikleri bakımından ayrı bir yere ve kıymete sahiptir. Bu çalışmada giriş bölümünde eserin cilt, yazı tipi, varak sayısı gibi fizikî özelliklerinin yanı sıra eserin muhtevāsı, dil özellikleri ve müellifi hakkında bilgi verilecektir. Akabinde eserin metin neşri oluşturulup sözcük dizini yapılacaktır. Sonuç bölümünde ise eserin dil malzemesinden hareketle Türk ilmihâl tarihi içerisindeki yeri ve önemi tespit edilecektir.
