Etiyopya'da küçük ölçekli çiftçilerin hayvan pazarına katılımının hane halkının gıda güvenliği ve refahına etkilerinin ekonometrik analizi

Abstract

Etiyopya'da kırsal hanelerin önemli bir bölümünün geçimi hayvancılığa bağlıdır ve hayvancılık genellikle küçük ölçekli olup pazar odaklı değildir. Bu çalışmanın amacı Etiyopya'da hayvancılık yapan hane halkının pazara katılımı ve katılım düzeyini etkileyen faktörler ile pazara katılımın hane halkının gıda güvenliği (güvencesi) ve refahına etkilerini belirlemektir. Bu amaca ulaşmak için çalışmada, ülke genelinde Etiyopya Merkezi İstatistik Kurumu ve Yaşam Standartları Ölçüm Çalışması Entegre Tarım Girişimi tarafından derlenen Etiyopya Sosyoekonomik Araştırması yatay kesit verileri kullanılmıştır. Araştırmada hane halkının pazara katılım olasılığı ve pazara katılım düzeyinin belirlenmesi tanımlayıcı istatistikler ve double hurdle modeli kullanılarak analiz edilmiştir. Pazara katılımın hane halkının gıda güvencesi ve refahı üzerindeki etkisini incelemek için propensity score matching modeli ve endogenous switching regresyon modeli kullanılmıştır. Pazara katılım düzeyinin gıda güvencesi ve refahı üzerindeki etkisi ise iki aşamalı Tobit modeli ile belirlenmiştir. Double hurdle modeli sonuçları hane halkının pazara katılma kararında; hane reislerinin cinsiyeti, işlem maliyetleri, tarımsal yayım hizmetlerine erişim, sürü büyüklüğü ve krediye erişimin önemli belirleyiciler olduğunu göstermiştir. Hane halkının pazara katılım düzeyinde ise hane reisinin yaşı, işlem maliyetleri, tarımsal yayım hizmetlerine erişim ve sürü büyüklüğü istatistiksel olarak önemlidir. Propensity score matching modeli sonuçlarına göre gamma değeri 1.1-1.85 arasındadır. Bu sonuç hem gözlenebilir özellikleri hem de gözlemlenemeyen özelliklerin etkisinin incelenmesini gerektirmektedir. Bu duruma yönelik olarak kullanılan endogenous switching regresyon modeli sonuçları, katılımcı hane halkı için beklenen hane diyet çeşitliliği puanının 6.985 birim olduğunu ortaya koymuştur. Hane halkı tarafından pazara katılmama kararı alınmış olsaydı söz konusu bu puan 6.735 birim olacaktı. Buna göre, katılımcı hanelerin diyet çeşitliliği puanı, pazara katılmama kararı almaları halinde 0,250 birim düşmektedir. Katılımcı olmayan hanelerin diyet çeşitliliği puanı ise 7.661 birimdir. Söz konusu bu haneler pazara katılmaya karar verirlerse diyet çeşitliliği puanı 0,139 birim artacaktır. Pazara katılımcılar için kişi başına tüketim harcamalarındaki artış %31 olarak bulunmuştur. Endogenous switching probit modelinin sonuçlarına göre pazara katılım, pazara katılan haneler için gıda güvencesizliğini bildirim olasılığını % 32 azaltmaktadır. Benzer şekilde, gıda kıtlığı döneminde pazara katılım, hane halkının gıda alımını azaltma olasılığını % 71 oranında azaltmaktadır. İki aşamalı Tobit modelinin sonuçlarına göre, pazara katılım düzeyindeki bir birimlik artış, gıda güvencesi düzeyini ve hane halkının refahını sırasıyla %8 ve %2 oranında artırmaktadır. Araştırma sonuçları, pazara katılımın ve katılım düzeyinin hane halkının gıda güvencesi ve refahının iyileştirilmesi için kritik öneme sahip olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla Etiyopya'da hayvancılık üretim sisteminin daha sürdürülebilir ve pazar odaklı bir üretim sistemine dönüştürülmesi hane halkının gıda güvencesi ve refahının iyileştirilmesinde çok önemli rol oynayacaktır. Hayvancılık üretim sisteminin söz konusu bu dönüşümü, hanelerin cinsiyet boyutunu da içermesi gerekmektedir. Bu nedenlerle, hayvancılık üretiminin pazar odaklı bir sisteme dönüştürülmesi, hayvan pazarlarının kurulması ve karayolu altyapısının geliştirilmesi, hayvan hastalıklarının kontrol edilmesi, sürü büyüklüğünün artırılması ve küçük ölçekli hanelerin pazara yöneliminin teşvik edilmesi önemli bir politika aracı olarak dikkate alınmalıdır. Bu noktada hane halkının sermaye ihtiyacını gideren ve pazar bilgisine erişimi iyileştiren bütünleyici bir üretim ve pazarlama sistemi tesis edilmesine ihtiyaç vardır.