Abstract:
Hicrî III. asır tefsir, fıkıh, hadis ve kıraat gibi ilimlerin geliştiği ve eser telifinin arttığı bir dönemdir. Muhammed b. Cerîr et-Taberî de 225/839 yılında Taberistan'ın Âmûl şehrinde doğmasına rağmen önemli ilim merkezlerinden biri olan Bağdat'a yerleşmiş ve orada yaşamıştır. Hayatının ilk yıllarından itibaren ilme olan merakı ve ilmî seyahatleri sayesinde İslâmî ilimler konusunda hatırı sayılır bir otorite haline gelmiştir. Kıraatle ilgili yazdığı on sekiz ciltlik el-Câmiʿ fi'l-kırâʾât isimli eseri kaybolsa da tefsirinde işlediği kıraat değerlendirmeleri bize Taberî'nin müfessirliğinin yanında çok iyi bir kıraat âlimi olduğunu da göstermektedir. Taberî Tefsirinde Otuzuncu Cüzün Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi başlıklı bu çalışmamız giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmamızın temelini oluşturan kıraat ilmi ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Kıraat ilminin tarifi, ilgili terimler, konusu, gayesi, faydası, tarihî süreci, tarîkleri ve kıraat türleri bu bölümü oluşturan başlıklardır. Birinci bölümde Taberî'nin hayatı, ilmî şahsiyeti, eserleri ve ilmî metodu hakkında bilgiler sunulmuştur. İkinci bölümün başında ise çalışmamıza kaynak teşkil eden Câmiu'l-Beyân isimli tefsir kitabının tanıtımı yapılmış ve Kur'ân'ın son cüzündeki sûrelere ait genel özellikler anlatılmıştır. Müellifin kıraat değerlendirmelerini yaparken eserde kullandığı kavramlardan örnekler verildikten sonra otuzuncu cüzde bulunan sûreler kıraat ilmi açısından değerlendirilmiş; fonetik, nahiv, sarf ve bu üç başlık altında konumlandıramadığımız diğer birtakım özellikler başlıkları altında tasnif edilmiştir. Çalışmamızın ana konusu olan kıraat değerlendirmelerinde temel kaynağımız Taberî'nin Câmiu'l-Beyân an Te'vili Âyi'l-Kur'ân isimli tefsir kitabıdır. Müellif eserinde Kur'ân'daki tertîbe göre sûreleri tefsir ilmi açısından incelemiş, âyet sıralamasına özen göstermiş; âyetlerle ilgili yapılan tefsir ve değerlendirmelerden sonra farklı bir başlık açmadan kıraat konusuna giriş yapmıştır. Kıraat değerlendirmelerinde genelde sahih olan kıraat imamlarının okuyuşları örneklerle açıklanmış, nadiren de olsa şâz kıraatler ve sahâbe mushaflarında bulunan farklılıklar zikredilmiştir. Taberî bütün bunlardan sonra ekseriyetle kendi görüşünü de belirtmekle birlikte tercihi okuyucuya bırakmıştır.
