Ege Bölgesi senozoyik yaşlı plütonlardaki jeokimyasal değişimlerin incelenmesi

Abstract

Ege bölgesinde, Paleosen sonrasında Neotetis kenet kuşağı boyunca yaygın plütonik ve volkanik kuşaklar gelişmiştir. Eosen ve Geç Miyosen granitoyid kuşakları, birbirlerini üzerleyen D-B doğrultulu kuşaklar oluştururlar ve güneye doğru gençleşme eğilimi göstermektedir. Zaman ve mekansal ilişkilerine göre kuzeyden güneye doğru üç ana granitoyid kuşağı tanımlanmıştır: (1) Eosen granitoyid kuşağı, (2) Oligosen-Erken Miyosen granitoyid kuşağı ve (3) Orta-Geç Miyosen granitoyid kuşağı. Ege diliminin geriye doğru hareketi, Eosen granitoyid kuşağı dilim kopması süreçleri ile ilişkilidir. Jeokimyasal verilere dayandırılarak Oligosen-Erken Miyosen ve Orta-Geç Miyosen granitoyid kuşaklarının oluşumu manto ve kabuk kökenine ve çarpışma sonrası açılma ile ilişkilidir. Bununla birlikte her bir granitoid kuşağındaki yanal jeokimyasal değişimler bugüne kadar detaylı olarak çalışılmamıştır. Bu çalışmada, Ege Bölgesindeki her bir granitoyide ait tüm kayaç ana ve eser element jeokimyasal konsantrasyonları ve radyometrik yaşları karşılaştırılmış ve jeodinamik süreçleri incelenmiştir. Ege Bölgesindeki Senozoyik yaşlı Plütonlardaki jeokimyasal değişimlerin incelenmesi amacı ile yapılan element dağılım kontur haritası ve kutu grafiklerinde elde edilen jeokimyasal değişimler şu şekildedir. SiO2, P2O5, Ce değerleri Erken-Orta Eosen granitoyidlerinde düşük, Orta-Geç Eosen granitoyidleri ise yüksektir. TiO2, Al2O3, MgO, CaO ve ACNK/SiO2 içerikleri ise Erken-Orta Eosen granitoyidlerinde yüksek, Orta-Geç Eosen granitoyidlerinde ise düşüktür. Oligo-Miyosen granitoid kuşağı, yüksek Al2O3, TiO2, CaO, MgO, MnO, ACNK/SiO2, Ba ve Ba+Yb değerleri ve düşük SiO2 değerleri sunmaktadır. Erken Miyosen granitoidleri yüksek SiO2, Ba, Ce ve Ba+Yb ve düşük TiO2, Mg#, Al2O3, CaO, P2O5, MgO, MnO ve ACNK/SiO2 değerleri göstermektedir. Orta Miyosen granitoidleri yüksek SiO2 ve düşük P2O5, MgO, MnO, ACNK/SiO2, Ba, Ce ve Ba+Yb içeriğine sahiptir. Geç Miyosen granitoyid kuşağı içerisinde yer alan Kos ve Samos granitoyidleri aynı gruptaki granitoyidlerin tamamından farklı jeokimyasal karaktere sahiptir. Geç Miyosen granitoyidleri yüksek SiO2 içeriği ve düşük P2O5, MgO, MnO, ACNK/SiO2, Ba, Ce ve Ba+Yb iken Samos ve Kos granitoyidleri düşük SiO2 ve yüksek P2O5, MgO, MnO, ACNK/SiO2, Ba, Ce ve Ba+Yb içeriklerine sahiptir. Eosen granitoid kuşağında bileşimsel olarak farklı iki bölge yer almaktadır. Her bölge ayrı bir alanı kapsar ve yaklaşık D-B yönünde ilerlemektedir. Güneydeki Erken-Orta Eosen granitoyid kuşağı, kuzeydeki Orta-Geç Eosen granitoyidlerine göre daha bazik bileşimler sergilemektedir. Kısmen Erken-Orta Eosen granitoyid kuşağı ile örtüşen Oligosen-Erken Miyosen granitoyid kuşağı, KB-GD yönünde 400 km boyunca uzanmaktadır. Plütonizmanın güneye doğru gençleşmesi, kuşağın doğrultusu boyunca meydana gelmektedir. Kuşak içindeki granitoyid kütleleri en genç granitoyide doğru hafif derecede asidik eğilim göstermekle birlikte hemen hemen tekdüze jeokimyasal izler taşırlar. Orta-Geç Miyosen granitoyidleri Batı Anadolu'nun doğusunda ve Ege bölgesinin batısındaki Kiklad plütonik kompleksinde görülmektedir. Bu granitoyidlerin jeokimyasal imzaları birbirleri ile benzerlik göstermektedir. Anadolu'daki plütonizma Orta Miyosen sırasında aktivitesini bitirirken Kiklad plütonik kütleleri Geç Miyosene kadar yerleşimini sürdürmüştür. Bu plütonik kütlelere belirgin derecede manto katkısını işaret eden daha ilksel bileşimli ve Anadolu ve Kiklad granitoyid kuşaklarının arasında yer alan Samos ve Kos sokulumları eşlik etmektedir. Ege bölgesindeki granitoyid kuşaklarının tüm bu özellikleri, Eosen granitoyid kuşaklarının kökeninin farklı olduğunu ve Ege bölgesindeki Oligosen ve Miyosen granitoyid kuşaklarının oluşumunu açıklamak için kullanılan dilimin geriye doğru hareketi modelinden farklı jeodinamik bir senaryonun varlığını düşündürmektedir. Özellikle Oligosen-Erken Miyosen ve Orta-Geç Miyosen granitoyid kuşaklarındaki belirgin jeokimyasal farklılıklar, Ege litosferinin uzun ömürlü dilimin geriye hareketi yerine plütonizmin kökenindeki çeşitli tektonik oluşumların etkilerini yansıtmaktadır.