Antalya Kaleiçi Kesik Minare alanı’ndaki antik dönem kapıları

Abstract

Antik Dönem'de Attaleia'yı barındıran Antalya Kaleiçi, uygun iklimsel, stratejik ve ekonomik koşulları nedeniyle sürekli yerleşim görmüş, bu nedenle de kentin Antik Dönemi'ne ilişkin kalıntılar sınırlı sayıda korunabilmiştir. Dolayısıyla Attaleia kentinin ve daha öncesindeki yerleşimin kültürel, sosyal, ekonomik ve yapısal yönlerine yönelik bilgilerimiz oldukça azdır. Kentin, Hellenistik Dönem'de Bergama Kralı II. Attalos Philadelphos (İ.Ö. 158 ? 138) tarafından ?Attaleia? adı ile kurulmasının ardından kentin etrafı sur duvarlarıyla çevrilmiş; bu süreçte, bir balıkçı yerleşimi olan Korykos korunaklı bir limana sahip, bir liman kentine dönüştürülmüş ve Bergama donanması için önemli bir üs haline getirilmiştir. Kent, Pamphylia Bölgesi'nde bulunan diğer önemli kentlerin aksine Antik Dönem boyunca önemini korumuş, Roma ve Bizans Dönemleri'nden sonra Selçuklu, Osmanlı Dönemi'nde de önemini yitirmemiştir. Kentin geçmişine ilişkin veriler içinde; Antik Dönem boyunca ve Geç Antik Dönem ve sonrasında onarımlar görmüş olan kent surları, Hadrian Takı, Hıdırlık Kulesi, Kesik Minare, Yivli Minare alanı ile bir kaç medrese halen gözlemlenebilmektedir.Kentteki sürekli yerleşimden dolayı yapısal çehresi hemen her farklı kültür döneminde değişmiş, özellikle Antik Dönem'in nitelikli malzemeden yapılan birçok mimari elemanı ve donanımı hemen her yapıya uyarlanabilmeleri devşirme malzeme olarak kullanılmışlardır. Örneğin, Kaleiçi'nde bulunan sur duvarları çeşitli dönemlerde onarımlar ve eklemeler görmüş, Antik Dönem'e ait birçok yapı ve donanım elemanı (söve, lento, sütun, sütun başlığı, duvar ve arşitrav blokları vs.) bu onarımlar ve eklemeler sırasında kentin sur duvarlarında kullanılmışlardır. Kentin Antik Dönem'den sonra dinsel yapısının değişmesi ve kısmen Kesik Minare alanı içinde korunan agora içerisine bir kilisenin inşa edilmesi ile, sur duvarlarında olduğu gibi bu alanda da her türlü devşirme malzemenin kullanılması söz konusudur. Devşirme malzeme olarak kullanılmış olan mimari elemanların birçoğu özgün işlevini yitirirken, nitelikli malzemeden yapılmış olan ve herhangi bir dinsel bezeme içermeyen kapılar, sağlam malzemeden yapılmaları ve aynı amaca hizmet etmeleriyle özgün işlevlerini korumuşlardır.Kentin Antik Dönem'inin Kesik Minare içerisinde kullanılan anıtsal kapıları ilk olarak K. G. von Lanckoronski tarafından ve kısmen ele alınmış, sadece güney yan nef kapısının çizimi yapılarak genel bir değerlendirme yapılmıştır. Sonrasındaki araştırmalarda herhangi bir detaylı çalışmanın yapılmadığı bu kapılar, örneğin R. M. Reifstahl, B. Aran, K. Turfan, M. H. Ballance ve G. Kaymak tarafından sadece değinilerek ya da kısa tanımlamalarla geçiştirilmiştir.Gri damarlı beyaz Prokonesos mermerinden özenle yapılmış olan kapılar, Kesik Minare'nin en nitelikli malzemesini oluşturmakta ve tümü İon kapı tipini yansıtmaktadırlar. Bazıları günümüze sağlam olarak ulaşmış olan kapıların detaylı tanımları ile teknik, bezeksel, tipolojik ve stilistik incelemeleri yapılmıştır. Osmanlı Dönemi ve sonrasındaki tahribatlar nedeniyle bazıları yıkılan kapıların alan içerisindeki dağınık parçaları çizimleri de yapılarak incelenmiş ve bunların günümüzde özgün yerlerinde çok az bir bölümü korunan ya da çerçevelerine ilişkin hiçbir iz bulunmayan kapılardan hangisine ait olabilecekleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu incelmemelerin ardından, yok olan kent dokusu içerisinde hangi yapılara ait olabilecekleri, diğer kentlerde yer alan bu tür anıtsal kapılara sahip tak, propylon, tapınak, tiyatro gibi çeşitli mimari yapı incelenerek belirlenmeye çalışılmış; kapıların kentin Antoninler Dönemi dinsel yapılarından kaynaklanmış olma olasılığının yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.