Dürri Ahmed Efendi divanı (İnceleme-Metin)

Abstract

17. ve 18. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde askeri, siyasal ve sosyal değişimlerin yaşanmaya başladığı bir dönem olup bu değişim ve dönüşümler birtakım edebi arayışların doğmasına sebep olmuştur. Osmanlı Devleti bu yüzyıllarda her ne kadar askeri başarı sağlamayıp, siyasal alanda da istikrarı sağlamasa da özellikle 18. yüzyılın ilk yarısında hüküm süren III. Ahmed zamanı savaştan uzak, türlü yeniliklerin yaşandığı bir refah ve eğlence dönemi olmuştur. Padişah ve devlet erkanı himayesinde edebi muhitler oluşturulmuş, bu muhitlerde toplanan şairler Osmanlı şiirinin yer yer geleneksel kalıplarının dışına çıkararak ona farklı bir ses ve boyut kazandırmışlardır. Şiirlerde yüzyıllar boyunca klasikleşmiş mana ve mazmunların yanı sıra şairler "nevzemin" şiir başlığı altında farklı mazmun ve hayaller yaratmışlardır. Ayrıca şiirde muhteva dışında şekil ve türde de değişikliğe gitmiştirler. Örneğin Nefʻî ile birlikte kaside formunda köklü değişiklikler yapılmış, şarkı şekli de Nâ'ilî ile birlikte edebiyatımıza kazandırılarak yüzyıllar içerisinde popülaritesi artmıştır. Dürrî Ahmed Efendi, 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın başında yaşamış olup Vanlı Dürrî, Dürrî-i Yek-çeşm diye de bilinir. Şair İstanbulʼda iyi bir eğitim görmüş olup bediheten tarih düşürme ve Farsça bilgisiyle ön plana çıkmıştır. Şiirleri mahlası olan inciye benzetilen Dürrî, dönemin padişahı III. Ahmed, sadrazam İbrahim Paşa ve birçok devlet adamının takdirini görmüş, şairler arasında saygınlık kazanmıştır. Devlet erkanına yakınlığı, tarih düşürmede mahareti ve iyi derecede Farsça bilgisi sayesinde Sadrazam İbrahim Paşa tarafından İranʼa gönderilmiş, edindiği izlenimleri İran Sefaretnamesi adlı bir eserinde toplamıştır. İran Sefaretnamesi eseriyle tanınan Dürrî Efendi'nin Divanʼı ise daha arka planda kalmıştır. Çalışmaya esas aldığımız Dürrî Divanıʼnın bilinen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi bölümünde 3409 numarada kayıtlı bulunan bir mecmuanın içinde yer almaktadır. Mürettep bir divan özelliği taşımayan nüshada Dürrî'nin şiirleri yoğun olarak ilk varaklarda bulunmakta olup mecmuanın farklı sayfalarında da şairin şiirlerine rastlanılmıştır. Eserin çoğunluğunu tarih türünde yazılmış şiirler oluşturmakta olup bunun yanında kaside, gazel, musammat, rubai, kıta, nazm, müfredat gibi birçok nazım şekilleriyle yazılmış birçok şiir yer almaktadır. Hem kendi döneminde ve hem de kendinden sonraki yüzyıllarda hakkında övgüyle bahsedilen şairin Divanʼı çeviriyazıya aktarılıp incelenmiştir.