Patlıcanda (Solanum Melongena L.) haploid bitki elde etme amacıyla anter ve shed-mikrospor kültürlerinin karşılaştırılması

Abstract

Tez çalışmasında patlıcanda (Solanum melongena L.) haploid embriyo ve bitkicik verimini arttırmaya yönelik olarak katı ve sıvı anter kültürleri ile shed-mikrospor kültürünün etkinlikleri karşılaştırılmıştır. Çalışma ilkbahar ve sonbahar yetiştiricilik sezonlarında, A117 F₁, Anamur F₁ ve Darko F₁ patlıcan çeşitleri kullanılarak yapılmıştır. Anterler kültüre alınmadan önce uygun aşamadaki mikrospor safhaları DAPI boyama yöntemi ile belirlenmiş ve belirli aralıklarla tekrarlanmıştır. Üç farklı besin ortam tipi olarak kullanılan katı, sıvı ve çift fazlı (shed-mikrospor) ortamlarda; temel besin ortamı olarak DDV-C ve DDV-R ortamları kullanılmış, bu ortamlardaki 2,4-D ve Kinetin den oluşan bitki gelişim düzenleyicilerinin konsantrasyonları, ortamların aslına uygun olarak sabit tutulmuştur. Ortamlarda karbonhidrat kaynağı olarak kullanılan sakkaroz ve maltozun farklı oranlardaki etkinlikleri, bunlara ilave edilen farklı konsantrasyonlardaki gümüş nitrat ve aktif kömürün etkileri ile birlikte araştırılmıştır. Çalışmada oluşturulan çok sayıdaki besin ortamının etkinlikleri; anter gelişimi (%), anter kallusu (%), embriyo (adet/100 anter), bitkicik (adet/100 anter) ve aklimatize edilen bitki (adet/100 anter) özellikleri üzerinde incelenmiştir. İlkbahar döneminde yapılan çalışmaların sonuçları sonbahar dönemi çalışmalarına ışık tutmuştur. İlkbahar dönemi çalışmaları sonucu maltozun etkinliği dikkat çekici bulunduğu için sonbahar döneminde farklı dozların da etkisi araştırılmıştır. İlkbahar döneminde katı, sıvı ve çift-fazlı anter kültürü ortamlarında üç genotipe ait toplam 10.800 anter kültüre alınmıştır. Bunlardan katı ortamda kültüre alınan 3.600 anterden; 64 embriyo, 45 bitkicik ve 45 adet aklimatize bitki elde edilmiştir. Sonbahar döneminde ise katı ve sıvı anter kültürü ortamlarında toplam 14.400 adet anterin ekimi yapılmıştır. Bunlardan katı ortamlarda kültüre alınan iki çeşide ait 9.600 anterden toplam 3.543 embriyo, 1.604 bitkicik ve 1.445 adet aklimatize bitki elde edilmiştir. Bu çalışmada ayrıca, patlıcanda ilk defa sonbahardaki sıvı anter kültürü denemelerinden embriyo ve bitkicik elde edilerek, rejenere olan bitkiler dış koşullara aktarılmıştır. Patlıcanda için bu öncü sonuçlar bir ön çalışma niteliğindedir ve optimize edilmesi ile çok daha yüksek embriyo ve bitkicik verimi oluşturma potansiyeli taşımaktadır. Sonuç olarak çalışmada; sezon yönünden sonbahar döneminde yetiştirilen donör bitkilerin, genotipik etki yönünden A117 F₁ çeşidinin, farklı tipteki ortamlar yönünden ise katı kültürlerin patlıcanda anter kültürüne daha yüksek oranda cevap verdiği belirlenmiştir. Yine patlıcan anter kültürleri için çarpıcı bir sonuç olarak; katı ortam tipinde, maltoz, aktif kömür ve gümüş nitratın uygun dozlarda kullanılmasının, embriyo ve bitkicik oluşumu üzerine olumlu sinerjistik etkide bulunduğu tespit edilmiştir. Bu etki sayesinde patlıcan anter kültüründe embriyo verimi 320 embriyo / 100 anter oranına kadar yükseltilmiştir.