Abstract:
Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH'lar) biyobirikimli, kalıcı ve kanserojen oldukları için yıllardır araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Yaşamsal bir kaynak olan tarım toprağı, gıda ve biyokütle üretiminde kilit bir işlev göstermesinden dolayı kirlilikten korunmaya muhtaçtır. Tarımsal alanların PAH'lara maruz bırakılması, besin zinciri ve direkt temas ile insanlarda ve hayvanlarda PAH'ların birikimine sebep olmaktadır. Dolayısıyla, topraktaki bu bileşiklerin konsantrasyonlarını ve kaynaklarını belirlemek önem taşımaktadır. Bu çalışmada örtü altı üretim gerçekleştirmekte ülkemizdeki öncü illerden olan Antalya'da bulunan Aksu-Fettahlı bölgesinde domates üretimi gerçekleştirilen cam ve plastik sera topraklarındaki PAH seviyeleri incelenmiştir. Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmada cam ve plastik seralardan toplamda 50 toprak numunesi olmak üzere hem sonbaharda hem de kış aylarında örnek alınmış ve GC/MS ile analiz edilmiştir. Plastik seralar ve cam seralardaki PAH konsantrasyonların mevsimsel değişimleri incelenerek değerlendirilmiştir. Özellikle kış aylarında sonbahar aylarına göre PAH konsantrasyonlarının yüksek olduğu gözlenmiştir. Cam seralardaki PAH konsantrasyonları plastik seralardakilere oranla daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Gözlenen PAH konsantrasyonlarının literatürde gözlenen değerlerin altında olduğu bulunmuştur. 4 halkalı PAH'ların her iki sera türünde de baskın olduğu belirlenmiş, bunları sırasıyla 5 halkalı, 3 halkalı, 6 halkalı ve 2 halkalı PAH bileşikleri izlemiştir. Sonuçlar sınır değerler ile karşılaştırıldığında tespit edilen konsantrasyonların hem düşük hem de kanserojen açıdan risk teşkil etmediği görülmüştür. Gerçekleştirilen kaynak belirleme çalışması ile dizel araç emisyonları, sera emisyonları, kömür yanması ve benzinli araç emisyonları kaynaklı PAH'ların bu bölge toprağında etkili olduğu gözlenmiştir. Seralarda PAH kontaminasyonuna sebep olan en büyük kaynağın dizel araç emisyonları olduğu belirlenmiştir. Bunu sırasıyla sera emisyonları, kömür ve odun yanması, benzinli araç emisyonları ve jet yakıtı emisyonları izlediği tespit edilmiştir.
