Doğu Akdeniz bölgesinin geç kuvaterner dönemi paleoiklim koşullarının Antalya civarındaki mağara çökel kayıtları ile yeniden kurgulanması

Abstract

Bu tez çalışmasında güneybatı (GB) Türkiye'de Antalya ili sınırları içerisindeki mağaralardan toplanan ve is katmanları içeren dikitler ile bölgede Holosen süresince yaşanan iklim değişikliği izleri ile insan aktivitesinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Tabak Mağarası'ndan alınan Ta-9 ve Ta-10 dikitleri üzerinde Uranyum-serileri (230Th) ile yaşlandırma, oksijen ve karbon duraylı izotop (δ18O ve δ13C) analizleri, taramalı elektron mikroskop (SEM) ve ince kesit incelemeleri yapılmıştır. Bunlara ek olarak Kocain Mağarası'ndan toplanan Ko-1 dikiti ve Geyikbayırı Mağarası'ndan alınan Ge-1 dikiti, Tabak Mağarası'ndan elde edilen verileri desteklemek için kullanılmıştır. Ta-9 dikitinden günümüzden önce (GÖ) 2400±294 yıl, GÖ 4419±16 yıl, GÖ 6993±266 yıl ve GÖ 15364±77 yıl yaşlarına, Ta-10 dikitinden ise GÖ 4536±30 yıl, GÖ 6670±218 yıl, GÖ 7424±225 yıl ve GÖ 7579±177 yıl yaşlarına ulaşılmıştır. Her iki dikitte yaklaşık 2200 yıllık hiyatüsler tespit edilmiştir. Duraylı izotop analiz sonuçlarına göre Ta-9 dikitinin δ18O değerleri -6.59 ¬‰ ile -3.56 ‰ arasında değişirken, δ13C değerleri -7.46‰ ile -1.26‰ arasında değişmektedir. Ta-10 dikitinde ise δ18O değerleri -6.09‰ ile -3.75‰ arasında değerler alırken, δ13C değerleri -7.97‰ ile -1.80‰ arasında değişmektedir. Ta-9 ve Ta-10 dikitlerinin ikisinde de SEM ve ince kesit görüntüleriyle desteklenen is katmanlarının GÖ 6600 yılı civarında eş zamanlı olarak oluştuğu sonucu elde edilmiştir. Ko-1 dikitinde ve Ge-1 dikitinde de farklı zaman aralıklarında oluşmuş dönemsel is ve odun kömürü parçalarından oluşan katmanlar elde edilmiştir. Ta-9 ve Ta-10 dikitlerinin duraylı izotop değerlerinin değişimine göre GB Türkiye'de geç Holosen süresince dört adet yağışlı, dört adet kurak dönem tespit edilmiştir. GÖ 3400 yılında başlayan döneme karşılık gelen kurak koşullar GÖ 2800 yılına kadar sürmüş olup Geç Bronz Çağı-Demir Çağı geçişini içermektedir. Bu dönemde GÖ 3200 ile GÖ 3100 yılları arasında kurak koşullar pik değerlerine ulaşmıştır. Aynı dönem içerisinde kısa süreli yağışlı dönemler görülse de, genel iklim koşulları kuraklık yönünde devam etmiştir. GB Türkiye'den elde edilen bu sonuçlar, Doğu Akdeniz'den üretilmiş diğer paleoiklim kayıtları ile karşılaştırıldığında özellikle GÖ 3200-2800 yılları arasına karşılık gelen kuraklığın tüm Doğu Akdeniz'de yaşandığını göstermiştir. Anadolu'da Hitit İmparatorluğu'nun yıkılışında etkili olduğu düşünülen bu kuraklığın izleri Tabak Mağarası dikitlerinde de kaydedilmiştir. Sonuç olarak GB Türkiye'den elde edilen dikitler kullanılarak geç Holosen süresince Doğu Akdeniz Bölgesinde yaşanan iklim koşullarının yüksek çözünürlükte ve hassas yaşlandırmaya sahip kayıtları ortaya çıkarılmıştır. Özellikle Geç Bronz Çağı-Demir Çağı geçişi açısından elde edilen paleoiklim kayıtları bölge açısından ilk olma özelliği taşımaktadır. Bunun yanı sıra dikitler kullanılarak insan aktivitesinin kesin yaşlara dayandıralarak takip edilebileceği, speleotemlerin bölgenin arkeolojik geçmişini aydınlatmada önemli bir potansiyele sahip olduğu gösterilmiştir.