Kartel parti modelinin ve modele yönelik eleştirilerin incelenmesi

Abstract

Çalışma, siyasi parti evrim zincirinin son halkası olarak görülen kartel parti modelinin özelliklerini ve bu modele yönelik eleştirileri incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma betimleyici nitelik taşıdığı için dinamik bir literatür taraması içermektedir. Tarihsel karşılaştırma ve karşılaştırma yöntemlerinden faydalanılarak kartel parti modelinin diğer türlerle olan benzerlik ve farklılıkları açıklanmıştır. 1995 yılında Katz ve Mair tarafından yeni bir model olarak sunulan kartel parti; rekabetin sınırlanması, kamusal kaynaklara bağımlılık ve devletle iç içe geçme özellikleriyle karakterize edilen bir modeldir. Kartel parti modeli yeni bir model olarak ortaya konulduktan sonra birçok açıdan eleştiriye maruz kalmıştır. Koole, Detterbeck, Hopkin ve Kitschelt kartel partiyi çeşitli yönlerden eleştirmişlerdir. Kartel partiye yönelik eleştiriler beş temel kategori belirlenerek sistematik olarak incelenmiştir. Bu beş kategori; kartel parti kavramsallaştırılması, partiler arası rekabet, kamusal kaynaklara erişim, sivil toplum-devlet ve partiler arasındaki mesafe ve örgütsel düzeyde kartel parti eleştirileridir. Kartel partinin kavramsallaştırılmasına yönelik eleştiriler; kartel partinin yeni bir model olarak tanımlanmasının gereksiz olması, kavramın açıkça tanımlanmaması ve terimin ortaya konmasından önce de kartel parti özelliği gösteren partilerin bulunmasıdır. Rekabet temelinde kartel parti eleştirileri; oy stabilizasyonunun geçerli olmaması, yeni partilerin dışlanması argümanının çelişkiler içermesi, partiler arasındaki rekabetin azalmaması ve parti rekabetinin azalmasının kartel parti argümanlarıyla açıklanamayacağıdır. Kamusal kaynaklara erişim temelinde kartel parti eleştirileri; kamusal iletişim kaynaklarından tüm partilerin eşit olarak faydalanması, kitlesel iletişim araçlarının çeşitlenmesi ile kamusal iletişim araçlarının tekel niteliğini yitirmesi, kamusal finans yardımlarının partiler arasında eşitlik yaratması ve kamusal kaynakların partiler için yetersiz olmasıdır. Sivil toplum-devlet ve partiler temelinde kartel parti eleştirileri; ilişkilerin durağan bir çerçevede ele alınması, devlet ve partilerin yakınlaşmasının farklı reaksiyonlara neden olması, seçmen memnuniyetsizliği argümanının ampirik göstergelerle çelişmesi ve modelin ekonomi-politik temelden eksik olarak oluşturulmasıdır. Örgütsel düzeyde kartel parti eleştirileri; stratarşi değil federalizasyon koşullarının geçerli olması, partilerin üyelerinden tam anlamıyla kopmaması ve staratarşik örgüt yapısının istikrarsız olmasıdır. Bu çalışma, kartel parti modeli ve eleştirileri üzerine Türkçe akademik literatürdeki eksikliği gidermeye yönelik bir katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışmanın ana argümanı ise; kartel parti modeline yönelik eleştiriler dikkate alındığında, modelin önemine rağmen geliştirilmeye açık yönleri olduğudur.