Şehiriçi kavşaklarındaki geometrik disiplinsizliğin optimize edilerek irdelenmesi

Abstract

Gelişmemiş ve Türkiye'nin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde şehiriçi yolların planlanma ve inşa aşamalarında gerek plancıların bilgi eksikliği ve tecrübesizliği gerekse karar vericilerin politik davranması sonucu plansız ve işlevsiz kavşaklar inşa edilmektedir. Belirli bir standarda göre inşa edilmeyen bu kavşaklar gerekli hizmeti verememekte ve dolayısıyla şehiriçi kavşaklarda işletim ve güvenlik problemleri gözlemlenmektedir. Bu problemler, sürücüleri agresif davranma ve kurallara uymama konusunda daha fazla teşvik etmekte ve bu yüzden her gün çok sayıda trafik kazası meydana gelmektedir. Ne yazık ki Türkiye'nin de içerisinde yer aldığı birçok ülkede ulaştırma alanındaki yetkililer, bu güvenlik hedefi yerine kavşak kollarından daha fazla araç geçirme arzusunu ön planda tutmaktadır. Bu tutum ise kavşak kollarında illegal ek şerit oluşumunu tetikleyerek trafik karmaşası sorununu devam ettirmekte ve kazaların oluşumunu sürekli hale getirmektedir. Bu tez kapsamında belirtilen tüm bu sorunların çözümüne yönelik pilot kent olarak seçilen Antalya'daki belirli şehiriçi kavşaklarda mevcut bu sorunlar tespit edilmiş ve bu sorunlu kavşaklardaki mevcut gecikme ve kuyruk uzunluklarını hesaplamak için literatürde yaygın olarak kullanılan yöntemlerden olan HCM 2000, HCM 2010 ve Avustralya (Akçelik) yöntemleri seçilmiş ve kullanılmıştır. Bu yöntemler ile yapılan hesaplamalardan, gelişmiş ülkeler tarafından önerilen bu yöntemlerin Türkiye'deki sinyalize kavşak kollarındaki illegal ek şerit oluşumu durumlarını değerlendirmede yetersiz kaldığı görülmüştür. Bu sorunu çözmek amacıyla seçilen mevcut bu üç yöntem temel alınmış ve Yapay Arı Kolonisi (YAK) optimizasyon yöntemi kullanılarak seçilen bu yöntemlerin yeni parametreler (Ek Şerit Sayısı, Mevcut Şerit Sayısı ve Platform Genişliği) ile modifiye edilmesiyle Türkiye'ye özgü yeni ve modifiye yöntemler önerilmiştir. Önerilen bu modifiye yöntemleri kullanarak yeni geometri için gecikme ve kuyruk uzunluğu hesabı yapan ve Türkiye'deki sinyalize ve sinyalize olmayan kavşaklarda mevcut geometri problemlerini çözerek kavşak kollarında karmaşayı önleyen DE-INT (Design of Intersections) isimli bir program geliştirilmiştir. Geliştirilen bu programın doğru sonuçlar verip vermediğini kontrol etmek amacıyla bu program tarafından önerilen geometri ve hesaplamalarda kullanılan veriler bir mikro trafik simülasyon oprogramı olan Vissim programında da uygulanmış ve her iki programla yapılan analizlerden elde edilen sonuçlar birbiriyle karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaşttımalardan gecikme hesabı için iki program arasındaki hata farkının %7,1, kuyruk uzunluğu içinse bu farkın %5,3 olduğu tespit edilmiştir. İki program arasındaki birbirine bu yakın sonuçların geliştirilen DE-INT programı ile yapılan hesaplamaların doğruluğunu desteklediği görülmüştür. Ayrıca çalışma kapsamında geliştirilen DE-INT programı kullanılarak sinyalize olmayan kavşaklarda yapılan geometrik düzenlemelerin analizinden, program tarafından kollar için önerilen yeni geometrilerin kavşaklardaki bekleme sürelerini azalttığı ve kavşaklarda güvenliği arttırdığı belirlenmiştir. Ayrıca çalışma sonucunda elde edilen sonuçlar ile incelenen kavşak kollarındaki geometrik disiplinsizliğin önlenmesinin (illegal ek şerit oluşumu, karmaşa ve güvenlik probleminin önlemesinin) sonuçlarının gecikme ve kuyruk uzunluğu cinsinden ne olacağı sorusuna nicel olarak cevap bulunmuştur.