Batı Akdeniz Bölgesi hayvancılık kooperatiflerinin performans analizleri ve ortak kooperatif ilişkilerin değerlendirilmesi

Abstract

Tarımın ülke ekonomisine farklı şekillerde katkısı yadsınamaz bir gerçektir. Ülkelerin ekonomik büyüme ve gelişmesini sağlamaları ve bunu devam ettirmeleri açısından tarım sektörünün de büyüme ve gelişimini sağlaması önemlidir. Tarım sektörünün ekonomik, sosyal, teknik ve çevresel açıdan sürdürülebilir başarıya ulaşmasında en önemli faktörlerden birisi üreticilerin kooperatifler şeklinde örgütlenmesidir. Kooperatifler daha uygun fiyatlı girdi tedariki ve ürün pazarlamasında daha geniş ağ ve daha yüksek fiyat sağlama avantajları ile üreticilere fayda sağlamaktadır. Ayrıca, kooperatifler üreticilerin tek başlarına elde edemeyecekleri rekabet gücünü artırarak ilgili piyasalarda daha fazla söz sahibi olmalarını sağlamaktadır. Türkiye'de tarımsal kooperatiflerin geçmişi uzun zaman öncesine dayanmaktadır. Ancak kooperatif sayısı ve bu kooperatiflere ortak olan üretici sayıları rakamsal olarak yüksek görünse de kooperatiflerin istenilen düzeyde aktif olduğunu söylemek güçtür. Kooperatifler her ne kadar kar amacı olmadan kurulan organizasyonlar olsa da, değişen piyasa koşulları ve artan rekabet karşısında hem devamlılığı ve ortaklara fayda sağlama hem kooperatif maliyetlerini karşılama açısından kar elde etmeleri gerekmektedir. Bu amaca ulaşmak adına da kooperatiflerin başarılı şekilde yönetilmeleri, ortak kooperatif ilişkilerinin doğru şekilde kurulması ve kooperatiflerin kaynaklarını etkin şekilde kullanması gereklidir. Çalışmanın amacı, Türkiye'de kooperatifçiliğin Batı Akdeniz Bölgesi çalışma alanında performanslarını ölçmek, kooperatif etkinliklerini belirlemek ve ortak kooperatif ilişkilerini ortaya koymaktır. Çalışmanın ana materyalini Batı Akdeniz Bölgesinde süt toplama faaliyeti gösteren kooperatiflerin ortakları ve yöneticileri ile karşılıklı anket çalışması yapılarak elde edilen veriler oluşturmuştur. Çalışma kapsamında Antalya, Burdur ve Isparta illerinde faaliyet gösteren 100 kooperatifin kooperatif başkanı ve bu kooperatiflere ortak olan 212 ortak olmak üzere toplam 312 anket yapılmıştır. Araştırmada kooperatiflerin varlıkları ortaya konmuş, kooperatif gelir gider tabloları ile bilançoları oluşturulmuş ve etkinlikleri belirlenmiştir. Ayrıca kooperatif yönetici ve ortakların kooperatifçiliğe bakış açıları ve bilgi düzeyleri ölçülmüş, faktör analizi ile kooperatifçilik algıları, kooperatifçiliğin başarılı olmasında ölçüt olabilecek etkenler ortaya konmuştur. Çalışmada son olarak kooperatiflerin sorunları ve sorunlara neden olan unsurlar ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçlar araştırma alanındaki kooperatiflerin ortalama 171 ortağa, 1,93 daimi çalışana sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca kooperatiflerin azda olsa kendine ait arazi, bina gibi varlıklara sahip olduğu tespit edilmiştir. Kooperatiflerin ortalama aktif ve pasifleri 592.360 TL olarak hesaplanmış olup araştırmaya konu olan kooperatiflerin yıllık dönem net karları 21.054 TL olarak belirlenmiştir. Kooperatiflerin gelir elde etmek amacı ile farklı alternatif faaliyetlere yöneldiği ve bu ek faaliyetler olmadan sadece süt ve yem satışı ile kooperatiflerin mevcut kapasiteleri ile kara geçmelerinin mümkün olmadığı çalışmada belirlenen başka bir durumdur. Çalışmada elde edilen bir diğer önemli sonuç gerek kooperatif başkanları gerek ise ortakların kooperatifçilik bilgi seviyelerinin yeterli düzeyde olmadığıdır. Ayrıca çalışma sonucunda 100 kooperatiften sadece 41 tanesinin tam etkin şekilde faaliyet gösterdiği. Diğer kooperatiflerin ise kaynaklarını doğru şekilde kullanmadığı yani etkin şekilde faaliyet göstermediği belirlenmiştir. Çalışmada incelenen kooperatiflerin sorunları süt toplama ve satışı, yem alım ve satımı ile kooperatiflerin işleyişi ile ilgili sorunlar olmak üzere üç ana başlıkta toplanmıştır.