Determinant susamlarda (Sesamum indicum L.) Fillodi hastalığı belirtileri ve bulunuş oranları ile fillodiye dayanıklılık düzeyinin ova ve yayla koşullarında belirlenmesi

Abstract

Fillodi hastalığı, yetiştiriciliğindeki zorluklar neticesinde gün geçtikçe üretimi azalan susam (Sesamum indicum L.) için ciddi ürün kayıplarına neden olmaktadır. Dünya genelinde yetiştiriciliği yapılan susam materyallerinde henüz bildirilen bir fillodi dayanıklılığı söz konusu değildir. Fillodi hastalığına dayanıklı çeşit ıslah edilmesi, sadece ülkemiz için değil, yetiştiriciliği yapılan tüm dünya ülkeleri açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, yirmi determinat ve beş indeterminat susam genotiplerinin ova ve yayla koşullarında sıra arası ve sıra üzeri mesafeleri yarıya indirgenerek (bitki sayısı/da oranı arttırılarak); fillodi hastalığı belirtileri, fillodi oranları ve bunların dayanıklılık düzeyleri ile verim özellikleri araştırılmıştır. Denemeler Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre Antalya sahil koşullarında ve Burdur geçit bölgesi koşullarında olmak üzere iki lokasyonda, üç tekerrürlü olarak planlanmıştır ve ova lokasyonunda 2 yıl, yayla lokasyonunda 1 yıl tekrarlanmıştır. Fillodi hastalık tiplerinin yol açtığı belirtiler determinat genotiplerde tanımlanmış ve indeterminat genotipteki hastalık tiplerinin belirtileri ile karşılaştırılmıştır. Fillodi hastalığının determinat genotiplerde bulunma oranları susam tarımı yapılan ve yapılmayan çevre bazında karşılaştırılmıştır. Ayrıca fillodi hastalık tiplerinin, determinat ve indeterminat bitki genotiplerinde neden olduğu verim kayıpları bitkisel düzeyde araştırılmıştır. Daha önceden fillodi hastalığına yakalanmadığı saptanmış olan genotipin/ mekanizmanın dışında başka genotip/mekanizmanın aynı gen havuzunda bulunup bulunmadığı araştırılmış ve verim özellikleri karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda; Her iki lokasyonda sıra üzeri ve sıra arası mesafenin yarıya indirgenmesi, daha az dallanma gösteren indeterminat genotiplerin daha az yeşil aksama sahip olmasına ve beklenenin aksine determinat genotiplerden daha az fillodi hastalık belirtileri göstermesine neden olmuştur. Buna rağmen her iki lokasyonda da indeterminat genotipler beklendiği gibi determinat genotiplerden daha geçci ve daha yüksek verimlere sahip olmuşlardır. Susam tarımının yoğun olduğu Antalya lokasyonunda, determinat susam hatlarında fillodi hastalığının yaygın tipleri gözlemlenmiştir ve belirtileri determinat susam genotiplerinde tanımlanarak indeterminat genotiplerde tanımlanan hastalık belirtileri ile karşılaştırılmıştır. Bazı bitkiler, birden çok fillodi tipi hastalık belirtisi göstermiştir. Susam tarımının yapılmadığı yayla koşullarında hastalığın görülmesi, bölgede konukçu bitki ve vektör böcek varlığını göstermiştir. Hastalık belirtisi gösteren bitkilerde verim kayıplarının fillodi tipine göre değişmediği, hastalığın şiddetine ve bulaşma zamanına bağlı olduğu ortaya konmuştur. Daha önceki çalışmalarda dayanıklı olabileceği düşünülen genotiplerde hastalığın gözlenmesi, bu genotiplerde iklim koşullarına bağlantılı olarak erkencilik/vektör böcek hareketlerine bağlı "kaçış" mekanizmasıyla bağlantılı olduğunu göstermiştir.