Özet:
Süs biberleri (Capsicum annuum L.), morfolojik çeşitlilikleri sebebiyle mevsimlik çiçek ve yer örtücü olarak park ve bahçelerde, aranjman dal olarak kesme çiçekçilikte ve saksı bitkisi olarak iç mekanlarda sıklıkla kullanılan, son dönemlerde süs bitkisi sektöründe önemi artan bitkilerdir. Süs bitkisi değerinin yanı sıra süs biberlerinin içerdiği çeşitli etken maddeler gıda, kozmetik ve ilaç gibi pek çok sektörde kullanılmakta, bütün bunlar göz önüne alındığında, çeşitli sektörler için ıslah çalışmalarının önemi ortaya çıkmaktadır. Ancak literatürde süs biberinde haploidizasyon destekli yapılan ıslah çalışmaları oldukça sınırlı sayıdadır. Söz konusu amaç için ele alınan 5120019 nolu TÜBİTAK-TEYDEB 1505 projesi kapsamında yürütülen bu tez çalışmasında; ticari ve yerel orijinli toplam 29 süs biberi genotipinin shed-mikrospor kültürlerinde, çalkalayıcı kullanımının embriyo verimi üzerine etkisi araştırılmıştır. Bu amaçla öncelikle, çalışmada kullanılacak uygun mikrospor safhasına sahip süs biberi genotiplerine ait tomurcuk morfolojileri tespit edilmiştir. Elde edilen morfolojik bulgular DAPI destekli sitolojik çalışmalarla desteklenerek, uygun safhadaki mikrosporlara sahip tomurcuk boyutları saptanmıştır. Uygun safhadaki tomurcuklar bir gün süreyle karanlık koşullarda +4oC'de ön soğuklatma uygulamasına tabi tutulduktan sonra, anterler çift fazlı shed-mikrospor ortamında kültüre alınmışlardır. Kültürler bir hafta süreyle karanlık koşullarda 9oC'de inkübe edildikten sonra, yarısı çalkalayıcı üzerinde, diğer yarısı ise kontrol grubu olarak durağan halde 28oC'de 3 hafta ve ardından 3-5 hafta süreyle 21oC karanlık ortam koşullarında bekletilmişlerdir. Çalışmada gözlem olarak, petride oluşan toplam embriyo sayıları, globular embriyo sayıları, kotiledonları uzayan embriyo sayıları ve çift kotiledonlu normal görünümlü embriyo sayıları ile çimlendirme ortamına aktarılan embriyo sayıları kaydedilmiştir. Çalışmada, durağan ve çalkalayıcı üzerindeki kültür ortamlarından elde edilen toplam embriyo ve normal görünümlü çift kotiledonlu embriyo sayılarının varyans analizleri sonucunda uygulamalar arasında istatistiksel anlamda önemli bir fark bulunmazken, genotipler arasındaki fark ise oldukça önemli bulunmuştur. Toplam embriyo ve globular embriyo oluşturma yönüyle, çalkalayıcı üzerindeki kültürlerin daha başarılı oldukları saptanmıştır. Embriyo oluşturma performansı açısından en başarılı sonucu veren 754. genotipin çalkalayıcı üzerindeki kültürlerinde kontrol grubuna göre, yaklaşık 4.5 kat daha fazla ortalama embriyo oluştuğu tespit edilmiştir.
