Akut ve kronik stres modellerinin öğrenme üzerine etkileri

Abstract

Stres, bir takım davranışsal ve fizyolojik değişikliklere paralel olarak kognisyon üzerinde de etkileri olan ve insan sağlığını tehdit eden bir olgudur. Streste, artan kortikosteron ile ilişkili olarak, nitrik oksit (NO) ve lipid peroksidasyonun arttığı bilinmekle birlikte, bu faktörlerin öğrenme üzerindeki etkileri henüz tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu amaçla planlanan çalışmamızda, lipid peroksidasyon indeksi Tiobarbitürik Asit Reaktif Ürünleri (TBARS) ve nitrit ölçülerek, stresin uzaysal öğrenmede oluşturduğu değişikliklerde lipid peroksidasyonun ve NO 'in nasıl bir rolü olduğu araştırılmıştır. Çalışmamızda 90 adet albino sıçan; Kontrol (K), sadece öğrenme deneyleri uygulanan grup (W), hafıza testi öncesinde akut stres uygulanan grup (AS), bilgi edinim süresince 6 gün stres uygulanan grup ( Kısa Süreli StresıKSl), öğrenme ve hafıza testi uygulamaları öncesinde 7 gün stres uygulanan grup (KS2), 21 gün kronik stres uygulandıktan sonra öğrenme deneylerine alınan grup (KrSl), 21 gün kronik stresten sonra öğrenme deneyleri süresince de stres uygulanan grup (KrS2), sadece 21 gün kronik stres uygulanan grup (KrS3) ve 21 günlük kronik stresten sonra 7 gün dinlenmeye bırakılan grup (KrS4) olmak üzere oluşturulan 9 gruba eşit olarak bölünmüştür. Uzaysal öğrenme ve hafıza performansları yaygın olarak kullanılan Morris su tankı deneyleri (WM) ile incelenmiştir. Deneyin ilk 6 gününde bilgi edinimi, 7. gününde ise hafıza ölçülmüştür. Akut stres modeli WM deneylerinin 7. gününde hafıza testinden yaklaşık 90 dakika önce 1 saat hareketsizlik (restraint) stresi uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Kısa süreli ve kronik stres gruplarında ise aynı stres modeli aynı süreyle 6, 7, 21 ve 28 gün boyunca tekrarlanmıştır. Deneylerden sonra biyokimyasal analizler için hayvanların kanları ile birlikte hipokampus ve frontal korteksleri alınmıştır. Plazma kortikosteron düzeylerinin bütün deney gruplarında kontrole göre arttığı görülmüştür. W ile AS grupları arasında bir farklılığın olmadığı, ancak kortikosteron değerlerinin diğer deney gruplarından daha düşük olduğu saptanmıştır. Kısa süreli stres grupları (KSİ ve KS2) ile kronik stres grupları (KrS2 ve KrS3) karşılaştırıldığında kortikosteron değerleri arasında herhangi bir farklılığın olmadığı izlenmiştir. Bütün deney gruplarında hipokampus ve frontal korteks nitrit değerleri kontrole göre anlamlı olarak yükselmiştir. W grubunun, frontal korteks ve hipokampus nitrit düzeylerinin anlamlı olarak arttığı, ancak bu grupla karşılaştırıldığında akut stresin nitrit artışı üzerine ilave bir etkisinin olmadığı bulunmuştur. W ve AS gruplarının nitrit değerlerinin kısa süreli stres gruplarından düşük olduğu gözlenmiştir. Kronik stres gruplarının (KS2 ve KS3) nitrit değerlerinin her iki dokuda da, akut ve kısa süreli stres gruplarına göre daha yüksek olduğu görülmüştür. TBARS değerleri incelendiğinde, bütün deney gruplarında hipokampus ve frontal korteks TBARS değerlerinin kontrole göre anlamlı olarak yükseldiği görülmüştür. Akut ve kısa süreli stres gruplarının TBARS düzeylerinin, her iki dokuda da kronik stres gruplarından (KrS2 ve KrS3) daha düşük olduğu tespit edilmiştir. 21 günlük kronik stres sonrasında 7 gün dinlenmeye bırakılan KrS4 grubunun TBARS düzeyinin kronik stres gamlarına göre anlamlı olarak azaldığı, fakat kontrol seviyesine inmediği dikkati çekmiştir. Kısa süreli stresin bilgi edinimini ilk 2 günde kolaylaştırdığı fakat sonraki günlerde olumsuz etkilediği gözlenmiştir. 21 günlük ve 28 günlük kronik stres uygulamasının öğrenme performansını önemli ölçüde azalttığı saptanmıştır. Akut ve kronik stresin hafızayı bozduğu saptanırken, kısa süreli stres gruplarının hafıza testi performanslarının da W grubuna göre daha düşük olduğu izlenmiştir.