Bazı önemli muz klonlarının doku kültürü yöntemi ile çoğaltılması ve klonlar arasındaki varyasyonların biyo teknolojik yöntemlerle saptanması üzerinde araştırmalar

Abstract

Bu çalışmada, ülkemizde yetiştiriciliği yapılan Dwarf Cavendish muz klonu ile ülkemizde yetiştirilme şansı olan Grand Nain, Petit Nain, Poyo, Williams ve Basrai muz klonlannın meristem kültürü yöntemi ile klonal olarak çoğaltılma olanakları araştırılmıştır. Araştırmada ayrıca, klonlar arasındaki varyasyonların belirlenmesinde kullanılan RAPD parametrelerinin optimizasyonu gerçekleştirilmiş ve klonlar arasındaki genetik farklılıklar değişik primerler kullanılarak belirlenmiştir. Bu amaçla yürütülen çalışmalar, 1996 ve 1998 yıllan arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Doku Kültürü Laboratuvan ve Araştırma Seraları ile bu Fakültenin Tarımsal Biyoteknoloji Laboratuvannda yürütülmüştür. Çalışmalar sırasında, öncelikle muzların meristem kültürü ile çoğaltılmasında kullanılacak en uygun eksplant tipleri, eksplant alım zamanları, kültürlerin büyüme ve gelişmesine etki eden faktörler ve ayrıca çoğaltma ve köklendirme aşamalarında kullanılacak, sitokinin ve oksin tipleri ile konsantrasyonları belirlenmiştir. Ayrıca klonlar arasındaki genetik farklılıkların saptanmasında en uygun RAPD parametreleri belirlenmiş ve bu parametreler kullanılarak klonlar arasındaki genetik farklılıklar saptanmıştır. Araştırmada, rizomlar üzerinden yeni çıkan gözler ile 20-30 cm boyundaki yavru bitkiler en uygun eksplant materyalleri olarak belirlenmiştir. En uygun eksplant alım zamanı ise nisan ayı olarak saptanmıştır. Eksplantlann sterilizasyonunda % 10'luk ticari hipo kullanımı, kontaminasyonlu eksplant sayısı ve eksplantlann büyüme ve gelişmesi bakımından en iyi sonucu vermiştir. Eksplantlarda, fenolik maddelerin oksidasyonunun engellenmesinde kültür ortamlanna aktif kömür (AK) ilavesi diğer uygulamalardan daha başanlı bulunmuştur. Eksplantlann kültür ortamına direkt olarak ya da ortadan bölündükten sonra transferleri kültürlerin büyüme ve gelişmesini önemli derecede etkilememiştir. Çoğaltma aşamasında benzil aminopürin (BAP) ve thidiazuron (TDZ) kullanımı, denenen tüm muz klonlannda zeatin ve kinetinden daha başanlı bulunmuştur. Çoğaltma aşamasında kinetin kullanımı eksplantlarda aşın derecede kök oluşumuna, zeatin kullanımı ise eksplantlarda gerçek gövde oluşumunu engelleyerek az miktarda kök oluşumuna neden olmuştur. Çoğaltma aşamasında 20 uM BAP ve 1 uM IAA, 1 uM TDZ ve 1 uM IAA ve 20 uM BAP ve 1 uM TDZ kombinasyonlan en uygun çoğaltma ortamlan olarak belirlenmiştir. Köklendirme aşamasında ise MS ortamına sadece AK veya AK'nın 1 uM NAA ve IBA ile birlikte kullanımı en uygunköklendirme ortamları olarak belirlenmiştir. Ayrıca köklenme aşamasında, kültürlerin aydınlık ortamda büyütülmesi köklenme açısından başarılı bulunmuştur. Denemeye alınan tüm muz klonlannda, meristemlerin büyüme gelişme aşamasından toprağa transferine kadar geçen süre 9 hafta, toprağa transferden araziye dikim aşamasına kadar geçen süre ise yaklaşık 4 ay olarak saptanmıştır. Klonlar arasındaki genetik farklılıkların belirlenmesinde, RAPD reaksiyonları için optimum DNA konsantrasyonu 25 ng, dNTP 400 uM, primer 10 uM, MgCfe 2.5 mM, PCR tamponu 2.5 uL (lx 10 PCR tamponu) ve taq polimeraz konsantrasyonu ise 1.25 ünite olarak belirlenmiştir. Klonlar arasında en yüksek polimorfizm, Grand Nain ile Basrai muz klordan arasında belirlenmiş, Dwarf Cavendish ve Petit Nain muz klonlan ile Basrai ve Williams muz klonlan bir birine en yakın klonlar olarak saptanmıştır. Buna karşın, Poyo muz klonu bu klonlardan farklı bir grup içerisinde yer almıştır. Araştırmalar sonucunda, denenen tüm muz klonlannın meristem kültürü ile klonal olarak hızla çoğaltılabileceği saptanmıştır.' Aynca Cavendish alt grubuna giren muz klonlarında, genetik farklılıklann saptanmasında RAPD tekniğinin kullanılabileceği belirlenmiştir.