Zeytinlerde periyodisite ve çiçek tomurcuğu oluşumu üzerine içsel büyüme hormonlarının etkilerinin saptanması

Abstract

Bu çalışmada başta Ege Bölgesi olmak üzere ülkemizin çoğu bölgelerinde yetişen Memecik çeşidi ile Antalya ve yöresinin önemli zeytin çeşidi olan Tavşan Yüreği zeytinlerinde yıllık hormonal değişiklikler saptanmıştır. Araştırma Temmuz 1994-Haziran 1996 yıllan arasında yapılmıştır. Zeytinlerde çiçek tomurcuklarının yıllık sürgünler üzerinde oluşması nedeniyle örnekler yıllık sürgün üzerinde bulunan yaprak, boğum, sürgün ucu ve meyve organlarından alınmıştır. Alınan örneklerde ABA, GA3 ve IAA miktarları saptanmış ve farklı iki yılın sonuçlan kıyaslanmıştır. Böylece meyvenin olduğu ve olmadığı yıllardaki içsel hormon seviyeleri tesbit edilmiştir. Çalışma Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde bulunan fizyoloji laboratuan ve Fakültenin Merkezi laboratuannda yürütülmüştür. Örneklerde ekstraksiyon işlemleri tamamlandıktan sonra, içsel hormonlann saflaştırma işlemi İnce Tabaka Kromatoğrafide yapılmıştır. Ultraviole (UV) kabin altında İ.T.K'da IAA Rfo.5, GA3 Rfo.6 ve ABA Rfö.7 kromatoğramlannda tesbit edilmiştir. İ.T.K. üzerinde ABA, GA3 ve IAA'ya karşılık gelen Rf kromatoğramlan metil alkolde çözülmüş, mikropor filitrede süzüldükten sonra analizleri Reversed Phase HPLC'de yapılmıştır. HPLC'de sonuçlar pg.g"1 yaş ağırlık olarak belirlenmiştir. Biyolojik testler için İ.T.K. plakalan 10 eşit parçaya aynlmış (her bir parçaya kromatoğram veya Rf bandı denilmektedir) ve herbir kromatoğramdaki hormon ve hormon benzeri maddeler saptanmıştır. GA3 ve GA3-benzerlerinin biyoljik yöntemle bulunmasında marul hipokotil testi kulanılırken, ABA, ABA-benzeri, IAA ve IAA-benzeri maddelerin tesbitinde yulaf koleoptil testi kulanılmıştır. Biyolojik testte hormon ve hormon-benzeri maddeler kalitatif olarak hesaplanmıştır. Çalışmalardan elde edilen bulgulann istatiksel analizleri MSTATC bilgisayar programında yapılmış ve istatiksel olarak önemli bulunan değerlerin çoklu karşılaştırma testi Duncon Çoklu Karşılaştırma Testiyle yapılmıştır. Zeytinlerde tomurcuk oluşumunda etkili olan Temmuz, Kasım, Ocak ve Mart aylarında bulunan hormon miktarlannın oluşan tomurcukların vegetatif veya generatif yönde gelişimine etki ettiği görülmüştür. İlk uyartının olduğu Temmuz ayında meyvenin olduğu yılda saptanan fazla miktardaki GA3, ertesi yıl oluşacak çiçek tomurcuklan üzerine olumsuz etki yapmaktadır. Özellikle fizyolojik uyartının olduğu Kasım ve tomurcuk farklılaşmasının olduğu Mart ayına kadar olan dönemde saptanan GA3 ve ABA 188tomurcuklann vegetatif veya generatif yönde gelişimini yönlendirmektedir. Bu dönemde GA3 az iken ABA miktarı biraz fazla ise daha çok generatif tomurcuk oluşumu hızlanmakta, buna karşın GA3 fazla ABA'nın az olduğu dönemlerde vegetatif yönde gelişen tomurcuklann sayısı artmaktadır. Ağacın sürgüne başlamasından önceki dönem olan Mart ayında özellikle sürgün ucu örneklerinde saptanan IAA, IAA-benzeri maddeler ve GA3 oluşacak yıllık sürgün miktarını etkilemektedir. Bunların miktannm fazla olduğu dönemde yıllık sürgün oluşumu fazla olurken, az olduğu dönemlerde yıllık sürgün oluşumu oldukça azalmıştır. Araştırma sonuçlanna göre zeytinlerde düzenli meyve alabilmek için meyvenin olacağı yılın Kasım ve Ocak aylarında dışandan GA3 uygulanarak fazla miktarda çiçek tomurcuğu oluşumu engellenmesinin gerektiği ve meyvenin olmayacağı yılda ise oluşan fazla miktardaki GA3'ün etkisini kırmak için ABA gibi engelleyicilerin uygulanmasına ihtiyaç duyulduğu ortaya çıkmıştır. Meyvenin olduğu yılda yıllık sürgün sayışım artırmak için Mart ayından önce IAA ve GA3 gibi teşvik ediciler kullanılmalıdır. Aynca, meyvenin olmadığı yılda fazla miktarda yıllık sürgün oluşumunu engellemek için Mart ayında ABA gibi büyümeyi engelleyiciler uygulanmalıdır.