Özet:
Ülkemiz ve dünyada örtü altı ve tarlalarda hıyar üretimini azaltan en önemli hastalıkların başında toprak kökenli fungus Fusarium oxysporum f. sp. radicis-cucumerinum (Forc)'un sebep olduğu kök ve kökboğazı çürüklüğü gelmektedir. Bu tez çalışmada anason (Pimpinella anisum), ardıç (Juniperus communis), çam (Pinus pinea), okaliptüs (Eucalyptus obliqua), neem (Azadirachta indica) uçucu yağları ve aynısefa (Calendula officinalis), devedikeni (Silybum marianum), karahindiba (Taraxacum officinale), reishi mantarı (Ganoderma lucidum), tarla at kuyruğu (Equisetum arvense) ekstraktlarının (Forc)'un misel gelişimi ve hastalık oluşumunu engelleme etkinlikleri 50, 100, 200 ve 300 ml/100 lt su veya dekar dozlarda in vitro ve in vivo koşullarda belirlenmiştir. In vitro'da Forc'un misel gelişimini en çok engelleyen uçucu yağlar anoson ve çam olmuştur. Anason uygulanan 3 doz (100, 200, 300 ml) da fungusun misel gelişini %95'in üzerinde engelleyerek en etkili uçu yağ olurken çam ise 2 doz (200, 300 ml) da anason ile aynı etkiyi göstermiştir. Okaliptus ve ardıç yağları fungusun misel gelişimini aynı dozlarda %55-83 oranında yavaşlatmıştır. Aynısefa ve devedikeni ekstraktları ise 200 ve 300 ml dozlarda %30-42 arasında engelleme sağlamışlardır. In vivo'da ise anason ve çam uçucu yağları 200 ve 300 ml dozlarda Forc'un hastalık gelişimini %100 oranında engellerken ardıç ve ökaliptus aynı dozlarda %35'den daha az etkili olmuşlardır. Aynısefa bitki ekstraktı Forc'a karşı hiçbir önleyici etki göstermemiştir. Bu tez çalışması sonuçları hıyar üretiminde Forc'a karşı anason ve çam bitkileri uçucu yağlarının fide döneminden itibaren kullanılabileceğini göstermektedir. Bu yağların uygun formulasyonlarının geliştirilip sera ve tarla koşullarında denenmesi ve biyolojik mücadele potansiyellerinin belirlenmesi faydalı olacaktır.
