Demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi: bir eylem araştırması örneği

Abstract

Bu araştırmanın amacı, yetişkinlerin aktif yurttaşlar olarak demokratik süreçlere katılım becerilerinin geliştirilmesi için yeni yöntemler ortaya koymaktır. Buna bağlı olarak çalışmanın temel araştırma sorusu ise Avrupa Konseyi'nin hazırladığı "Gençlerde İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu" çerçevesinde verilecek bir eğitimin Türkiye koşullarında üniversite öğrencilerinin katılımcılık becerisinin geliştirilmesinde etkili olup, olmayacağıdır. Hipotezimiz bu kılavuz çerçevesinde hazırlanan eğitimler yoluyla özellikle gençlerde demokratik farkındalık ve katılımcılık becerilerinin geliştirilebileceği yönündedir. On altı ayrı insan hakları meselesi çerçevesinde yapılandırılan kılavuzda, gençlerin insan hakları konusunda gerekli bilgi, beceri ve tutumlarının geliştirilebilmesi adına kırk dokuz etkinliğe yer verilmiştir. Araştırmamız, bu kırk dokuz etkinlikten doğrudan katılımcılık ile ilgili olanların seçilip Akdeniz Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğrencilerine uygulanmasını ve bu uygulamadan alınan sonuçların değerlendirilmesini, böylece de eğitimlerin katılımcılığın gelişimine katkısının ölçülmesini amaçlamaktadır. Araştırmada yöntem olarak nitel araştırma tekniklerinden eylem araştırması tekniği benimsenmiştir. Eylem araştırmasında araştırmacılar ile katılımcılar bilgiyi birlikte ürettikleri için, eğitim uygulaması esnasında yetişkinlerin ihtiyaç, istek ve önerilerine yönelik olarak kılavuzun şekillendirilmesine imkân vermektedir. Araştırma Akdeniz Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada uygulanmak üzere Gençlerde İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu'ndan yurttaşlık kavramı ve katılımcılık becerisi ile doğrudan ilgili olan beş etkinlik seçilmiştir. Etkinliklerin, öğrencilerin katılımcılık becerileri üzerindeki etkilerini ölçmek adına eğitim uygulaması öncesinde ve sonrasında yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmeler neticesinde ulaşılan veri seti ışığında, katılımcıların demokratik katılım seviyelerine etki eden; siyasal bilgi, siyasal ilgi, politik öz-yeterlilik, vatandaşlık görevi duygusu, tutum ve değerler, demokratik katılım gösterme isteği faktörleri çerçevesinde olumlu yönde bir değişimin yakalandığı tespit edilmiştir. Araştırmanın önemi öğrencilerin katılım becerilerinin geliştirilmesi adına yeni yöntemler sunmayı hedeflemesidir. Çünkü demokrasilerin sağlıklı ve etkin şekilde işleyebilmesinin yolu hak ve sorumluluklarının bilincinde, gerekli bilgi, beceri ve tutumlara sahip vatandaşların yetiştirilmesinden geçmektedir. Vatandaşların katılım becerilerinin geliştirilmesinin gerekliliği hususuna; Türkiye Cumhuriyeti'nin 11. Kalkınma Planı'nda, Kopenhag kriterlerinde, Avrupa Konseyi'nin tavsiye kararlarında da dikkat çekilmektedir. Tez sonucunda, elde edilen verilerin ışığında ilgili kılavuzun, yetişkinlerin; katılım, sorumluluk ve dayanışma bilinçlerini geliştirmeye, onlara girişimcilik, tartışma ve uzlaşma becerilerini kazandırmaya, seçimlerde kullandıkları oyların önemini kavramalarını sağlamaya yönelik bir yetişkin modülü olarak formüle edilerek kullanılabileceğini öneriyoruz.