19. Yüzyılın ikinci yarısında Doğu Akdeniz limanlarında kaçakçılık faaliyetleri (Antalya, Alanya, Beyrut, Cebel-i Lübnan)

Abstract

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Doğu Akdeniz Limanlarında gerçekleşen kaçakçılık faaliyetleri incelenirken özellikle Antalya, Alanya, Beyrut limanları ve Cebel-i Lübnan kıyılarında gerçekleşen kaçakçılık faaliyetleri üzerinde durulmuştur, bu limanların ve kıyıların diğer limanlarla bağlantısı birlikte ele alınmıştır. Nitekim kaçak ürünlerin dağıtımı ve taşınmasında kullanılan kaçakçı gemileri farklı gidiş ve dönüş güzergahlarını kullanılmışlardır. Söz konusu limanlarda kanuna aykırı ticareti yapılan ürünler çeşitlilik göstermektedir. Kaçak ürün taşıyan gemi veya kayıkların izlediği güzergahlardaki farklılık, aynı şekilde kaçakçılığı yapılan ürünlerde de görülmektedir. Örneğin: kereste, tütün, silah ve patlayıcı maddenin yanı sıra müskirat, ipek ve haşhaş kaçakçılığı da yapılmıştır. Bunun yanı sıra kaçak yolcu taşımacılığı gibi pek çok kaçakçılık faaliyeti gerçekleşmiştir. Esasında her bir kaçak faaliyetin ortaya çıkmasında birçok faktör etkilidir. Örneğin; Reji İdaresinin kuruluşundan sonra kaçak tütün ticaretinin arttığına dair bilgiler bulunmaktadır. Tütün örneğinde olduğu gibi diğer ürünlerin kanuna aykırı ticaretinin yapılmasına zemin hazırlayan etkenler farklılık göstermektedir. Bu amaçla her bir ürün ayrı alt başlıklar halinde incelenecektir. İncelenen dönemde tütün, kereste, tuz, gibi pek çok ürünün denetimi devlet tekelindedir ve zaman zaman farklı vergi oranları uygulanmıştır. Tanzimat döneminden sonra iç ve dış gümrüklerde düzenleyici uygulamalar başlatılmıştır. Her alanda olduğu gibi Osmanlı ticaret merkezlerinde de denetim sağlanmaya çalışmıştır. Bu denetim gerek Gümrük İdaresi tarafından gerekse Reji İdaresi tarafından gerçekleşmiştir. Osmanlı ticari hayatını sekteye uğratan kaçakçılık faaliyetlerinin önlenmesi için tezkere, ruhsat, berat vb. usuller geliştirilmiştir. Örneğin; kereste kaçakçılığını önlemek maksadıyla kereste kesim ve dağıtımı için tüccarlara ruhsat verilmiştir. Çeşitli ürünlerin ziraatı, nakli ve satışı nizamnâmelerle denetim altında tutulmaya çalışılmıştır. Kaçakçılığın önlenmesi için Düyûn-ı Umûmiyye ve Reji İdaresi'nin uygulamaları da dikkate değerdir. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin, Avrupalı devletlerle olan siyasi ve sosyal etkileşimi nedeniyle Doğu Akdeniz limanları uluslararası ticaret ağlarıyla bütünleşmiştir. Siyasi ve sosyal tehdit alanı olmaya başlayan Doğu Akdeniz'de Osmanlı ticari düzenini sabote eden kaçakçılık faaliyetleri artmıştır. Osmanlı Arşiv belgeleri ışığında hazırlanan çalışma ile kaçakçılık faaliyetlerinin, XIX. yüzyıl ikinci yarısında Osmanlı Devleti'nin iktisadi yapısı üzerindeki olumsuz etkileri değerlendirilmiştir. Dolayısıyla kaçakçılık faaliyetleri neden ve sonuç ilişkisi bağlamında tüm yönleriyle ele alınmıştır. Bu nedenle yapılan çalışma; Antalya, Alanya, Beyrut limanları ve Cebel-i Lübnan kıyıları özelinde, kaçakçılık tarihine katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.