Özet:
Alışveriş sosyal eylemler arasında en popüler olanıdır. İnsanlık tarihi kadar eski olan alışveriş eylemi, günümüzde temel ihtiyaçların karşılaması eyleminin ötesine geçmiş, küresel ölçekte yaygınlaşan tüketim kültürünün yansıması haline gelmiştir. Reklamlar, parlak spotlar ve zamanın ruhunu yakalamaya çalışan sunumlar; gelişen toplum yaşamı, değişen üretim – tüketim ilişkileri, globalleşme ve internetin yaygın iletişim aracı olması ile birlikte alışveriş kültürü ve mekânları gelişmiş ve gelişmeye devam etmektedir. Mimarlık faaliyetlerinin temelde insan ile ilgili olduğu ve onun ihtiyaçları doğrultusunda şekillendiği göz önüne alındığında, tarih boyunca farklı sosyal işlevler için farklı yapı tiplerinin ortaya çıktığı görülmektedir. Bu bağlamda, alışveriş mekânlarının tasarımı, alışveriş eyleminin mekân ile ilişkisi kapsamında yeni bir tip olan alışveriş merkezleri ortaya çıkarmıştır. Mağaza mimarisi, reyon tasarımı, iç mekan aydınlatması, havalandırma sistemi ve mağazanın kokusu, ortamda çalınan müzik gibi ögeler, mağazaların satışlarını direkt olarak etkileyen önemli faktörler arasındadır. Potansiyel alıcıların mekân ile etkileşiminde, mekân tasarımı ve pazarlama arasında bağı kurulması; alışveriş eylemini etkileyen niteliklerdir. Gün ışığının kolay kontrol edilememesi ve bir çok alışveriş merkezinin içe dönük, gün ışığını iç mekanda kullanamayan tasarımlarından, bu mekanların gece geç saate kadar hizmet vermesinden dolayı yapay aydınlatma hayati önem kazanmıştır. Aydınlatma, mekanda görsel algının oluşmasını sağlayan en önemli mimari bileşendir. Aydınlatma mekanın geometrisi ile uyum içinde çevreyi algılayışımızı ve çevreye karşı olan tepkilerimizi belirler. Dolayısıyla mekanda gerçekleşen görsel algının kalitesini doğrudan etkiler. Bu çalışmada alışveriş kavramı, alışveriş ve alışveriş mekanları tarihi incelenerek tanımı yapılmıştır. Yapay ışığın tarihçesine odaklanılmış, alışveriş mekanlarında oluşturulmak istenen algı için yapay çevrenin düzenlemesinde yapay aydınlatmanın rolü irdelenmiştir. Yapay aydınlatmada kullanılan aydınlatma çeşitleri listelenmiş ve Antalya merkez ilçelerinde yer alan AVM'lerin genel mekanlarındaki aydınlatma tercihleri uluslararası kabuller esas alınarak incelenmiştir. İncelemede matematiksel veri ortaya koymak amacıyla ışık ölçer (luxmeter) kullanılmış, mekan fotoğrafları üzerinde ışık miktarları gösterilmiştir. Bu mekanlardaki aydınlatma tasarımının kullanıcı algısına etkisi ölçümler ve uluslararası kabuller karşılaştırılarak yorumlanmıştır.
