Çokkültürlülük bağlamında ortaöğretim İngilizce ders kitaplarının incelenmesi

Abstract

Yabancı dil öğretme-öğrenme sürecinde kullanılan yöntem ve yaklaşımların sürekli değişim içinde olması, yabancı dil eğitimi politikalarında da değişim ve güncellemeyi beraberinde getirmektedir. Yaşanan değişim, İngilizce öğretimi ana materyallerinden olan ders kitaplarının hedef ve içeriklerini doğrudan etkilemektedir. Özellikle, Türkiye'de eğitim programlarının yapılandırmacılık yaklaşımına uygun hale getirildiği 2005 yılı sonrasında, yabancı dil eğitimde dilbilgisi öğretimini merkeze alan anlayıştan zamanla uzaklaşılmış, dil öğrenicilerinin kültürlerarası etkileşim ve iletişimsel becerilerinin geliştirilmesine odaklanılmıştır. Yabancı dil eğitimi alanında yapılan bir kısım çalışmada -öğretmen, öğrenci, kullanılan yöntem, teknik ve öğretim materyalleri gibi- öğretme öğrenme sürecine dâhil olan birçok faktörün yabancı dil öğrenme üzerindeki etkileri incelenmiştir. Ayrıca, yapılan çalışmalarda toplumsal cinsiyet, yaş, toplumsal sınıf, kimlik ve etnisite gibi kavramların ders kitaplarında temsil edilme şekli ve bahsi geçen kavramların dil öğrenenlerin zihinlerine ve dünya görüşüne olan etkilerine de değinilmiştir. Kısacası, alanyazında kültürün yabancı dil öğretim sürecine nasıl dâhil edilmesi gerektiğini çokkültürlülük vurgusu üzerinden tartışan birçok çalışma bulunmaktadır. Yapılan araştırmada, İngilizce ders kitaplarında gündelik yaşam, kişiler arası ilişkiler, değer, inanç ve tutumlar, beden dili, toplumsal gelenekler, ritüel halini almış davranışlar ve coğrafya gibi ögelere, küreselleşmeyi ve dünya vatandaşlığını odağa alan çokkültürlü bir bakış açısıyla, ne sıklıkta yer verilmiş olduğunu ortaya koymak amaçlanmaktadır. Araştırma, İngilizce ders kitaplarında yer alan çokkültürlülük ögelerini incelemek amacıyla, nitel araştırma yöntemine uygun yürütülmüştür. Nitel araştırma yöntemi doğrultusunda doküman incelemesi yapılmıştır. Yapılan araştırmada, 2018-2019 eğitim öğretim yılında, ortaöğretim hazırlık, 9, 10, 11 ve 12. sınıfta kullanılan İngilizce öğrenci kitabı, çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitaplarında bulunan metinler, okuma, yazma, konuşma ve dinleme alanlarına göre, ilgili kitaplardaki görselleri de kapsayacak şekilde incelenmiştir. Belirlenen ders kitaplarında yer alan çokkültürlülük ögelerinin analiz edilmesinde, nitel veri analiz tekniklerinden betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Programı, Kullanıcı/Öğrenen Yetileri bölümünde ele alınan "sosyokültürel bilgi" başlığı altındaki maddeler, çokkültürlülüğü belirleyici kriterler olarak temel alınmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, incelenen kitaplarda en fazla "değerler, inanışlar ve tutumlar" kategorisi, en az "kişiler arası ilişkiler" kategorisine yönelik ögelere yer verilmiştir. Çokkültürlülüğe işaret eden ögelere, en fazla Progress Preparatory Class öğrenci ve çalışma kitaplarında, en az ise Count Me In 12. Grade öğrenci ve çalışma kitaplarında yer verilmiştir. Sonuç olarak, ders kitaplarında kültürel ögelerin dağılımında nitelik ve nicelik bakımından dengesizlik olduğu ve bulguların ortaöğretim yabancı dil öğretim programlarının hedefleri ve çokkültürlülüğün temel prensipleri ile uyuşmadığı söylenebilir.