Keçiborlu kükürt fabrikası flotasyon atıkları ve elementel kükürdün hafif alkali reaksiyonlu tarım topraklarında kullanılma olanakları

Abstract

Bu çalışma, aşın ve yüksek düzeyde kireç içeren, hafif alkali reksiyonlu iki toprakta özellikle toprak pH'ı ve daha sonra toprakta bitkilere yarayışsız formlarda bulunan (özellikle fosfor ve mikroelementler) bitki besin maddeleri üzerine kükürt içeren bir atık olan Keçiborlu Kükürt Fabrikası flotasyon atığı ve elementel kükürdün etkisinin olup olmayacağını incelemek ve eğer etkisi varsa bunun bitkiye yansıyıp yansımayacağını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, Akdeniz üniversitesi Kampus alanı içerisinde belirlenen aşırı kireçli (% 37.3 CaC03 pH 7.88) ve yüksek kireçli (% 9 CaCOa pH 7.82) olan iki toprakta tarla denemeleri; bu topraklardan aşırı kireçli olanında ise ayrıca bir saksı denemesi kurulmuştur. Denemeler sonucunda elde edilen verilerde varyans analizi ve Duncan testi yapılmıştır. Tarla denemeleri tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak kurulmuş ve kontrolde dahil olmak üzere 10 konu uygulanmıştır. Atık 2-4-6-10 ton/da; kükürt 50-100-150-200 kg/da dozlarında ve ayrıca 2 ton/da atık ile 50 kg/da kükürt karıştırılarak uygulanmıştır. 1994 Temmuz ayında deneme konularına göre materyaller parsellerin 0-20 cm derinliğine karıştırılmıştır. 1994 Temmuz ayından, 1995 Nisan (38 hafta sonra) ayma kadar bitkisiz periyod, bu tarihten itibaren de bitkili periyoda geçilmiştir. Deneme bitkisi olarak sorghum (Sorghum bicolor L.) yetiştirilmiştir. 1995 Ağustos ayında (58. hafta) ise bitkiler hasat edilmiştir. Uygulama konulan parsellere karıştırıldıktan sonra denemeler süresince 5., 10., 38. ve 58. haftalarda toprak örnekleri alınarak pH analizi yapılmış ve deneme sonunda bitkinin kurumadde verimi (kg/da) belirlenmiştir. Tarla denemeleri sonucunda uygulanan materyallerin % 9 CaC03 içeriğine sahip toprakta daha fazla olmakla beraber her iki deneme alanı toprağında da pH'yı düşürdüğü ve ilerleyen zaman içerisinde pH düşmesinin giderek azaldığı belirlenmiştir. Ayrıca atık uygulamalarının, kükürt uygulamalarına göre bütün örnekleme zamanlarında toprak pH'sını daha fazla düşürdüğü görülmüştür. Aşırı kireçli deneme alanından elde edilen kurumadde verimi üzerine uygulamaların etkisi önemli olmamıştır. Yüksek kireçli deneme alanında ise kurumadde verimi üzerine uygulamaların etkisi önemli bulunmuştur. Fakat 72artan düzeylerde atık ve kükürt uygulamaları sonucunda kuru madde verimi düzenli bir şekilde artmamıştır. Buna neden olarak da uygulamalardan 38 hafta sonra sorghum tohumlarının ekilmesi ve toprak pH'ının tekrar yükselmeye başlamış olması gösterilebilir. Saksı denemesi tesadüf parselleri deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak aşırı kireçli (% 37.3 CaCOa) ve pH'sı 7.88 olan toprakta kurulmuştur. Deneme bitkisi olarak sorghum (Sorghum bicolor L.) yetiştirilmiştir. Kontrol de dahil olmak üzere 8 konu uygulanmıştır. Atık 2- 4-6 ton/da; kükürt 50-100-150 kg/da dozlarında ve ayrıca 2 ton/da atık ile 50 kg/da kükürt karıştırılarak uygulanmıştır. 1994 Ekim ayında uygulama materyalleri deneme konularındaki miktarlarına göre saksılara karıştırılmıştır. Deneme kurulduktan sonra 5., 10. ve 30. haftalarda toprak örnekleri alınarak pH analizi ile fosfor ve mikro element analizleri yapılmıştır. 10. haftada saksılara sorghum tohumları ekilmiş ve 30. haftada bitkiler hasat edilerek kurumadde verimi (g/saksı), bitkinin makro ve mikro element kapsamı ve alımı (mg/saksı) belirlenmiştir. Denemede toprak pH'sı üzerine uygulamaların etkisi bütün örnekleme zamanlarında önemli bulunmuştur. Atık uygulamaları, toprak pH'ını kükürt uygulamalarına göre daha fazla düşürmüştür. İlerleyen zaman içerisinde ise toprak pH'sı yeniden yükselmeye başlamıştır. Toprağın alınabilir P kapsamı üzerine uygulamaların etkisi önemsiz bulunmuştur. Uygulamaların topraktaki alınabilir Fe ve Zn kapsamı üzerine etkisi ise bütün örnekleme zamanlarında önemli olmuştur. Atık uygulamaları, atıgm yüksek miktarda Fe içermesinden dolayı toprağın alınabilir Fe kapsamını kontrole göre arttırmıştır. Atık ve kükürt uygulamaları sonucunda toprağın alınabilir Zn kapsamı kontrole göre düşme göstermiştir. Toprağın alınabilir Mn ve Cu kapsamı üzerine uygulamaların etkisi 5. ve 30. haftada önemli olmasına ragmen 10. haftada önemli olmamıştır. Genel olarak bakıldığı zaman ise uygulamalar kontrole göre çok az da olsa deneme toprağının alınabilir Mn ve Cu kapsamını artırmıştır. Saksı denemesinde sorghum bitkisinin kurumadde verimi üzerine kükürt uygulamaları daha etkili olmuş ve Özellikle 50 kg S/da ve 100 kg S/da uygulaması bitkinin kurumadde verimini kontrole göre sırasıyla % 84.4 ve 91.2 oranında artırmıştır. Atık uygulamaları da kontrole göre 73kurumadde verimini artırmasına ragmen, atığa ait bütün uygulamalarla kontrolden elde edilen kurumadde verimi arasındaki farklar önemli bulunmamıştır. Saksı denemesinde uygulamaların bitkinin N, Ca, Mg, Fe ve Mn kapsamı üzerine etkileri önemli olmamıştır. Ancak uygulamalar bitkinin P, K, Zn ve Cu kapsamı üzerine etkili olmuştur. Fakat bu önemli etkiler kontrolle karşılaştırıldığında Cu hariç azalma şeklinde görülmüştür. Bitkinin besin alımı üzerine uygulamaların etkisi ise Fe ve Mg'da önemsiz iken; N, P, K, Ca, Zn, Mn ve Cu'da ise önemli bulunmuş ve bitkinin besin alımı artmıştır. Bitkinin besin alımındaki artış da, kurumadde verimindeki artışların bir sonucu olarak meydana gelmiştir.