Akdeniz’de Roma devlet arazilerinin (Ager Publicus) dağıtım ve organizasyon sistemi

Abstract

Roma tarafından işgal edilen yerlerde devlet adına el konulan arazileri ifade eden ve Ager Publicus Populi Romani (Roma Halkına Ait Devlet Arazisi) teriminin kısaltılmış şekli olarak kullanılan ager publicus, Romalılar tarafından oldukça işlevsel olarak değerlendirilmiştir. Ager publicus çok farklı amaçlara yönelik olarak değişik şekillerde Roma vatandaşlarının kullanıma sunulması, bu arazilerin önemini açıkça ortaya koymaktadır. Uygulama, devlet arazilerinin yoksul halka dağıtılması gibi sosyal ve ekonomik hedeflerin yanısıra, ele geçirilen düşman topraklarında Roma kolonilerinin kurulması, diğer düşman uluslarla arada güvenli bir bölge oluşturulması ya da kontrol altında tutulması gereken halkların zorunlu iskanı gibi stratejik amaçlara konu edilmiştir. Devlet arazileri, savaşlar nedeniyle artan borç yükünü hafifletmek, uzun yıllar boyunca Roma lejyonlarında savaştıktan sonra emekli olan askerlere kalıcı ve gelir getirici bir ödül vermek amacıyla da değerlendirilmiştir. Bazı dönemlerde ise bu araziler, bazı devlet adamları ve komutanlar tarafından destek kazanmak için bir propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Çalışmaya, ager publicus uygulamasının Roma hukukundaki yerinin incelenmesiyle başlanmıştır. Bu kapsamda Roma hukukunun temel kavram ve süreçlerinin sunulmasını takiben, teorik anlamda Roma'da ager publicus düzenlemesini içeren 'tarım kanunları' leges agrariae incelenmiştir. Ayrıca ager publicus teriminin geçtiği antik metinler zamandizinsel olarak değerlendirilmiş böylece yazarların ve siyasilerin kendi dönemleri itibarıyla devlet arazilerine bakış açıları sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmada, uygulama alanı oldukça geniş olan devlet arazilerinin türlerine de yer verilmiştir. Diğer taraftan ager publicus düzenlemelerinin etkisiyle ortaya çıkan büyük çiftliklere latifundia değinilmiş, çiftliklerde uygulanan tarımsal teknik ve teçhizat, Akdeniz Bölgesi'nin önemli ticari ürünleri olan zeytinyağı ve şarap üretimi özelinde değerlendirilmiştir. Çalışmanın son bölümündeyse, günümüzde Kemer ilçesinin Tekirova beldesi idari sınırları içerisinde kalan ve MÖ 78 yılında toprakları Publius Servilius Vatia tarafından ager publicus ilan edilen Phaselis kenti, bir uygulama örneği olarak, pratik anlamda mercek altına alınmıştır. Yürütülen bir bilimsel araştırma projesi kapsamında, kentin tarımsal arazilerinin daha yakından incelenmesi ve hinterlandının tarımsal bakımdan kapasitesinin ortaya çıkarılması amacıyla Tahtalı Dağı'nda seçilen bir bölgede deneysel alan arkeolojisi çalışması yapılmış ve bir çiftlik kompleksiyle ona bağlı terasların fotogrametrik haritası üretilmiştir. Bu deneysel arkeoloji çalışmasıyla Anadolu'da ager publicus uygulamasına konu olan Phaselis kentinin tarımsal arazileri, terasları ve bu arazilerde üretilen başlıca iki ürün olan zeytinyağı ile şarap ticaretinin kapasitesi aydınlatılmaya gayret gösterilmiştir. Diğer bir değişle MÖ 78 yılında Roma adına el koyulan arazilerin ekonomik ifadesi tümevarım metoduyla belirlenmeye, zamandizinsel bağlamda kaç yıl boyunca sürdüğüne yönelik çıkarımda bulunulmaya ve elde edilen çok yönlü sonuçları bilimsel olarak analiz edilmeye çalışılmıştır.