Özet:
Salep, günümüzde ticari ölçekte yetiştirilemeyen, doğadan toplanan Orchidaceae familyasından bitkilerin yumrularından çeşitli işlemler sonrasında elde edilerek tüketime sunulan ve çok yüksek fiyatlara alıcı bulan bir gıda maddesidir. Salep çoğu zaman toz formda satışa sunulur. Toz salebin temel bileşimi nişasta ve glukomannan olduğu için taklit veya tağşiş edilebilir nitelikte bir ürün söz konusudur. Diğer yandan pahalı olması sebebiyle de sıvı veya toz formda salep üreten firmalar ürünlerinde saf salebi çok az miktarlarda kullanırlar. Salep aynı zamanda, koruma altında olan (herhangi bir formunun ihracatı yasak olan) bir üründür. Henüz toz formda bir gıda ürününde salebin varlığını veya miktarını tespit etmeyi sağlayacak lisanslı bir yöntem mevcut değildir. Bu tez çalışmasında salepe özgü tanılama imkanı sağlayacak genetik markerlerin tespiti için bütünsel yaklaşımla türe özgü RAPD parçalarından ve ayrıca ITS2 bölgesi DNA dizilerinden spesifik marker geliştirme çalışmaları yürütülmüştür. Gen havuzu olarak salep üretiminde kullanılan cinsleri içeren kuru ve yaş yumru salep örnekleri kullanılmıştır. ITS2 bölgesi dizilerinden faydalanarak tasarlanan primerler seti kullanılarak, ticari salep ürünleri ve tağşiş/dolgu/katkı amaçlı kullanılan diğer maddeler test edilmiştir. Gerçekleştirilen klasik PZR analizi ile tasarlanan bu markerler salebin tespitinde kullanılabilmiştir. Gerçek zamanlı PZR denemeleri tasarlanan ITS2a spesifik primer çifti ile 18SrRNA evrensel primer çifti kullanılarak yürütülmüş ve kalibrasyon eğrisi oluşturularak primerlerin PZR verimlilikleri belirlenmiştir. Patates nişastası veya mısır unu ile toz salepten izole edilen DNA kalıpları gerçek zamanlı PZR ile analiz edilmiş ve uygulanan yöntemlerin duyarlılığı ve uygulanabilirliği araştırılmıştır. Miktar belirlemeye yönelik yöntem geliştirme çalışmalarında farklı miktarlarda patates nişastası ve salep içeren paçallardan elde edilen DNA ile ΔΔCt metodu kullanılarak kalibrasyon eğrisi elde edilmiş, yöntemin doğruluğu belirlenmiş ve son olarak ticari örnekler test edilmiştir.
