Özet:
Hicrî üçüncü yüzyılın son yarısıyla dördüncü yüzyılın başlarında yaşamış olan Nehhâs (270/883) Mısır'da dünyaya gelmiş, ilme karşı büyük bir sevgiyle yetişmiş ve önce Mısır'da sonra ilim taliplerinin adeta kıblesi mesabesindeki Bağdat'ta zamanın en büyük âlimlerinden ilim tahsil etme fırsatını bulmuştur. Nehhâs, başta Kur'ân ilimleri ve Arap dili ve edebiyatı dallarında olmak üzere 50'yi aşkın eser telif etmiştir. Eserlerinde oldukça yoğun bir vucûhâta yer vermiş, Arap dili, hadis ve fıkıh hocalarından çokça rivayetlerde bulunmuştur. Çalışmamızın temel konusu olan kıraât açısından Nehhâs'ın en önemli eseri ise İ'râbü'l-Kur'ân'dır. Eserde ayetler Kur'ân'daki tertip üzere ele alınmış, gerekli görülen yerlerde, nahiv, belagat ve i'râb konularında gramatik tahlillerde bulunulmuş, Basra ve Kûfe ekolünden birçok dil ve kıraât âliminin görüşlerine yer verilmiş ve farklı kıraat örnekleriyle izahatlar getirilmiştir. İ'râb değişiklikleri sebebiyle oluşan kıraat farklılıkları ise bazen mütevatir ve meşhur kıraatler olarak bilinen kıraat-i aşere imamlarının okuyuşları ile bazen de şaz Kıraât âlimlerinin görüşleri delillendirilmiştir. Nehhâs bu görüşler arasından kıraat tercihinde bulunurken yer yer kendi görüşlerini yansıttığı da olmuştur. Bu çalışmamız Giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin genel yapısına mesnet oluşturmak üzere kıraat tarihi ve kıraat ilmi hakkında teorik bilgiler sunulmuştur. Birinci bölümde Ebû Ca'fer en-Nehhâs'ın hayatı, ilmî kişiliği, hocaları, talebeleri, yazdığı eserleri ve İ'râbü'l-Kur'ân adlı eseri hakkındaki bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümde ise onun İ'râbü'l-Kur'ân isimli eserinde Âl-i 'imrân sûresindeki kıraât farklılıkları tespit edilmiş ve ilgili ayetler aynı konu başlıkları altında toplanarak kıraât ilmi açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Araştırma boyunca tasnif (sınıflandırma) yöntemine başvurulmasının yanı sıra, Ebû Ca'fer en-Nehhâs'ın İ'râbü'l-Kur'ân adlı eserinin kıraât ilmine ve öğretimine katkılarını tespit bağlamında analitik (çözümsel) yöntemin kullanılmasına da gayret edilmiştir. Eser, önceki döneme ait bazı Arap dili ve kıraât ilmine dair değerli bilgileri ihtiva etmesi ve nahivcilerin kıraât konusundaki görüşlerinin bir sonraki nesillere aktarılmasına hizmet etmesi açısından önemli bir yere sahiptir.
