Hafif mental retarde bireylerin sanatsal uygulamalarındaki elemanların araştırılması ve çözümlenmesi

Abstract

Çeşitli sebeplerle eğitim yeterlilikleri ve bireysel özellikleri açısından akranlarından beklenen düzeyden anlamlı farklılıklar gösteren bireyler özel gereksinimli bireylerdir. Özel gereksinimi olan bireyler terimi öğrenmede zorluk çeken bireyleri kapsadığı gibi üstün performans gösterenleri de kapsar. Özel eğitim ise, bu bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim'dir. Özel gereksinimli bireyler için ilk eğitim kurumu 1831 yılında Fransa da açılan Bıcetre ve Salpetriere okullarıdır. Ülkemizde ise 1889 yılında İstanbul Ticaret Mektebi bünyesinde işitme engelli okulun açılması ile başlanmıştır. ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Related Problems) zihinsel engelliği; gelişim sürecinde ortaya çıkan, zihnin yetersiz gelişmesi hali, bilişsel ve dille ilgili yeteneklerdeki bozukluklar, Amerikan Psikoloji Birliği; genel zihinsel işlevlerde fark edilebilir derecede sınırlılık, zihinsel işlevlerdeki sınırlılıkla beraber uyumsal işlevlerde sınırlılık, 22 yaşından önce zihinsel ve uyumsal sınırlılıkların ortaya çıkması, Dünya Sağlık Örgütü (WHO);zihinsel işlevlerde gerilik, uyumsal davranışlarda yetersizlik, durumun gelişim süreci içerisinde görülmesi, AAIDD (Amerikan Zihin ve Gelişimsel Yetersizlikler Birliği); gelişim sürecinde ortaya çıkan genel zihin fonksiyonları önemli derecede normal altı ve uyum davranışlarında yetersizlik göstermesi, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı olan DSM-V'te ise zihinsel engellilik, anlıksal (entelektüel) yetersizlik olarak geçmektedir. Zihinsel açıdan özel gereksinimliliğe yol açan nedenler ikiye ayrılır. Bunlar, genetik nedenler ve çevresel nedenlerdir. Çevresel nedenler de kendi içinde üçe ayrılır. Doğum öncesi nedenler, doğum sırası nedenler ve doğum sonrası nedenlerdir. Zihinsel açıdan özel gereksinimli bireyler, Amerikan Psikiyatri Birliği'nce DSM IV tanı ölçüleri el kitabı'nda hafif zihinsel engel (zeka bölümü 50-55 ile 70 arası), orta derecede zihinsel engel (35-40 ile 50-55 arası), ağır zihinsel engel (20-25 ile 35-40 arası), ileri derecede zihinsel engel (20-25'in altında) olarak dörde ayrılır. Özel gereksinimli bireyler ağırlık derecelerine göre ise iki farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Bunlardan birincisi psikolojik sınıflandırma yaklaşımı, ikincisi eğitsel sınıflandırma yaklaşımıdır. Bireyin gelişiminde sanatsal üretimin ilk evresi, çizgilerle başlar. Çocuğun ruhsal, bedensel, zihinsel ve toplumsal alanlardaki gelişimi çizgisel gelişimine de yansır. Sanatsal faaliyetler, özel gereksinimli bireylerin sosyal ve zihinsel gelişimini olumlu yönde desteklediği gibi bireyin kendi yeterliliğini fark edebilmesinde, daha olumlu benlik kavramı geliştirmesinde, el-göz koordinasyonunu ve motor becerilerini geliştirmede etkin bir çalışmadır. Özel gereksinimli bireylerin gelişim özellikleri dikkate alındığında sanatsal gelişim evreleri, bulundukları yaşlardaki durumlarına göre karalama dönemi (2-4 yaş), şema öncesi dönem (4-7 yaş), şematik dönem (7-9 yaş), gerçeklik dönemi (9-12 yaş) ve mantık dönemi (12-14 yaş) olmak üzere beşe ayrılır. Tezimde, çalışmaya konu olan hafif mental retarde bireylerin resim uygulamalarında tespit edilen görsel sanat elemanları ve özellikleri bireylerin özel durumlarına göre analiz edilerek; iç dünyalarındaki duygular anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile özel eğitim gören hafif mental retarde bireylerin iç dünyalarının keşfinden faydalanarak, sanatsal eylemlerinden elde edilen bu bilgilerin onların eğitim sürecinde etkin bir şekilde kullanılması amaçlamaktadır. Hafif mental retarde bireylerin uygulama çalışmalarındaki görsel tasarım elemanlarının (çizgi, şekil, nokta, leke, fon rengi, renk) ve yaş, cinsiyet, sınıf, şube ve IQ puanlarına göre grafiksel yüzde dağılımları yer almaktadır. Uygulamaya katılan bu bireylerin bilgi, tecrübe, davranış, cinsiyet, yetenek, yaş gibi belirleyici bireysel farklılıkları ile bölgesel farklılıkları göz önünde tutularak, bulgular değerlendirilmiştir. Tezimde araştırma modeli olarak nitel ve nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Nitel araştırma yönteminde; betimsel analiz ve doküman analizi, nicel araştırma yönteminde ise anket kullanılmıştır.