Patara kazılarında ele geçen (1989-2010 yılları) arkaik, klasik ve hellenistik dönem ticari amphoralar ve amphora mühürleri

Abstract

Çalışma, Lykia'nın önemli liman kentlerinden biri olan Patara'nın 1989-2010 yılları arasında bulunan Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemlere tarihlenen ticari amphoraları ve mühürlü amphora kulplarını kapsamaktadır. Roma İmparatorluk Dönemi ile Doğu Roma Dönemi'ne tarihlenen malzemeler, kentteki amphora buluntularının yoğunluğu ve geç dönem örneklerinin değerlendirilmesinde izlenen farklı yöntemler nedeniyle çalışma kapsamı dışında bırakılmıştır. Yirmi yılı aşkın bir süredir kazı çalışmaları gerçekleştirilen Patara'nın, batı Lykia'daki korunaklı ve büyük limanlardan birisine sahip oluşu, kentte ticari amphoraları İ.Ö. ca. 7. yüzyıldan geç antik döneme kadar (İ.S. ca. 12. yüzyıl) kesintisiz bir şekilde izlememize olanak sağlamıştır.Bugüne kadar Lykia Bölgesi'nde detaylı bir amphora çalışmasının yapılmamış olması bölgenin araştırmacılar için karanlık bir nokta olarak kalmasına neden olmuştur. İ.Ö. 7. yüzyıldan Roma İmparatorluk Dönemi'nin başlangıcına kadar ele alınan söz konusu malzemeler Patara ve özellikle batı Lykia'nın erken dönemlerdeki ticari ilişkilerinin anlaşılmasına olanak sağlayacağı gibi, kentin ekonomik yapısı hakkında da detaylı bilgileri sunması açısından önemlidir. Gerçekleştirilen çalışmada ?Amphoralar? ve ?Mühürlü Amphora Kulpları? iki farklı ana başlık altında değerlendirmeye alınmıştır.1989-2010 yılları arasında Patara'da gerçekleştirilen kazılarda Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemlere tarihlenen yaklaşık 330 adet profilli amphora parçası ele geçmiştir. Dönemsel yoğunluk dikkate alınmadığında amphoraların büyük bir bölümünün Khios'a ait (%19) olduğu görülmektedir. Khios'u sırasıyla Rhodos (%12), güney Ege Mantar ağızlıları (%11), Lykia (%7), Thasos (%6), Knidos, Kos, Rhodos Peraiası (%5'er), Kıbrıs (%4), Mende, Nikandros grubu (%3'er), Samos, Lesbos, Klazomenai, Korinth/Korkyra (%2'şer) ve Zeest/Samos (%1) amphoraları takip eder. Ele geçen amphoralar içerisinde kökeni saptanamayan örnekler ise yaklaşık olarak %10'luk bir dilimi kapsamaktadır.Patara'da Arkaik Dönem'e tarihlendirdiğimiz amphoralar içerisinde Khios'un en büyük grubu oluşturduğu görülmektedir. Khios amphoralarının Patara'daki varlığı ise İ.Ö. 6. yüzyılın ikinci yarısında gözle görülür bir şekilde artış göstermiştir. Arkaik Dönemde Khios'un yanı sıra Korinth/Korkyra (%10), Klazomenai (%8), Lesbos, Samos (%7'şer) ve Zeest/Samos (%5) amphoralarının varlığı tespit edilmiştir.Klasik Dönem'le birlikte kentteki amphora formlarında değişimin olduğu görülmektedir. Klasik Dönemde en büyük yoğunluğun, çalışmada yeni bir amphora tipolojisi olarak tanıtılan Lykia amphoralarına ait olduğu tespit edilmiştir (%43). Lykia amphoralarını Mende ve Khios %18'lik oranla takip eder. Dönem içerisinde görülen diğer amphora formlarını ise Kos (%12), Thasos (%7) ve Samos (%2) olarak sıralamak mümkündür.Hellenistik Dönem'de Patara'daki amphora tipolojisinin, siyasi ve ticari hareketlilikle birlikte yoğunluğunun arttığı gözlenmektedir. En büyük buluntu grubunun kente en yakın ve en büyük şarap üreticisi olan Rhodos'a ait olduğu tespit edilmiştir (%22). Rhodos amphoralarını, üretim yerleri problemli olmakla birlikte güney Ege ile ilişkilendirilen mantar ağızlı amphoralar takip eder (%21). Bu iki tipolojiyi sırasıyla Knidos (%10), Thasos (%9), Rhodos Peraiası, Kıbrıs (%8'er), Nikandros, Kos, Khios (%6'şar), Mende (%2), Korinth/Korkyra ve Lesbos amphoraları (%1'er) takip etmektedir.Patara'da ele geçen ticari amphoralara genel olarak bakıldığında Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemler'de ticari ilişkilerin daha çok Ege dünyası ve özellikle de İonia Bölgesi ile gerçekleşmiş olduğu görülmektedir.Çalışmanın ikinci ana başlığını mühürlü kulplar oluşturur. 1989-2010 yılları arasında Patara'da gerçekleştirilen farklı alanlardaki kazılarda, Klasik ve Hellenistik Dönemlere tarihlenen farklı kökenlere sahip toplam 534 adet mühürlü kulp ele geçmiştir. Ele geçen mühürler içerisinde Rhodos %68'lik dilimle (365 adet) en büyük grubu oluşturur. Rhodos'u, %22 ile (118 adet) Knidos, %5 ile (25 adet) Rhodos Peraiası, %2 ile (9 adet) Kıbrıs, ikişer örneğe sahip olan Thasos, Kos, Khios ve 1 örnek ile de Nikandros grubu takip eder. Kökeni saptanamayan mühürler ise %2'lik orana (11 adet) sahiptir. Rhodos buluntularının çokluğu, adanın kente yakın olmasının yanı sıra, Hellenistik Dönemdeki siyasi ve ticari politikalar ile de bağlantılıdır. Kentte bulunan mühürlü kulpların sunduğu verilere genel olarak bakıldığında, ticari ilişkilerin daha çok güneybatı Anadolu ile sınırlı kaldığı gözlenmiştir.Kentte ele geçen ticari amphora ve mühürlü kulpları genel olarak değerlendirildiğinde öne çıkan bazı önemli sonuçlar tespit edilmiştir. Bunları sırasıyla, a) ilk kez tespit edilen ve olasılıkla Lykia Bölgesi'nin yerel üretimi olan yeni bir amphora formunun Klasik Dönem'deki varlığı, b) en iyi örneklerini Kyrenia Batığı'ndan bildiğimiz İ.Ö. 4. yüzyıl sonlarına tarihlenen mantar formlu ağız kenarına sahip Rhodos amphoralarının, Patara buluntuları yardımıyla İ.Ö. 4. yüzyıl ortalarına kadar erken bir tarihe çekilebileceği, c) kentte bulunan iki adet mühür üzerindeki amphora tasviri yardımıyla İ.Ö. 4. yüzyıl ortalarına tarihlendirdiğimiz mantar formlu ağız kenarına sahip Rhodos amphoralarının da benzer bir şekilde mühürlenmiş olabileceği, d) İ.Ö. 3. yüzyıl başlarında faal olduğunu tahmin ettiğimiz Rhodos Peraia'lı yeni bir üretici olan Menes I'in tespiti, e) İ.Ö. 3. yüzyıl içinde aktif olduğunu bildiğimiz üretici Philios'un bir amphorasının yönetici Lysandros tarafından tarihlendirilmesiyle yeni bir üretici-yönetici çiftlerinin tespit edilmesi, f) kentte ele geçen Rhodos mühürlerinde (Rhodos'lu yönetici Aristodamos'a ait mühürler gibi) bugüne kadar tespit edilmemiş bazı yeni kalıpların tespit edilmesidir.Yapılan çalışmada 1989-2010 yılları arasında Patara'da bulunan ticari amphoralar ve mühürleri kentin ve daha kapsamlı olarak Lykia Bölgesi'nin ekonomi tarihi ve deniz aşırı ticari ilişkileri hakkında bilgiler verir. Lykia Bölgesi'nde ele geçen söz konusu eserler genel olarak düşünüldüğünde geniş bir malzeme repertuarı sunan Patara buluntularının önemi bir kat daha artmaktadır. Patara'da ele geçen amphoralar aracılığıyla Lykia Bölgesi'nde bugüne kadar varlığı tespit edilmemiş yeni bir amphora tipinin belirlenmesi bölge ticareti açısından önemlidir. Amphora verilerinin yanı sıra kentte ele geçen çok sayıdaki mühürlü kulp da Lykia Bölgesi'nde bugüne kadar yayınlanmış en geniş buluntu grubunu oluşturması açısından dikkate değerdir. Söz konusu buluntular sadece Lykia Bölgesi için değil, aynı zamanda amphora ve mühürlü kulp çalışmalarına sağlamış olduğu veriler bağlamında da yenilikler içerir.