Abstract:
15. yüzyılda varlık gösteren Akkoyunlu Türkmenlerinin toprakları Doğu Anadolu, Azerbaycan ve İran coğrafyasının dahil olduğu geniş bir alanı kapsamaktadır. Akkoyunlu devletinin varlık gösterdiği o dönemde Orta Doğu topraklarında gelişmiş zengin sanatsal bir yapı hakimdir. Akkoyunlular miras aldıkları bu kültürel ortamı koruyarak Tebriz ve Şiraz merkezlerinde devrin büyük sanatkârlarını himaye etmiş, üst düzeyde tezhip ve minyatürlü el yazması kitapların üretilmesini sağlamışlardır. Üretilen eserlerde; Timurlu, Celayirli sanat birikimlerinden izler bulunmakla birlikte, kendilerinden önceki Karakoyunlu Türkmenlerinin oluşturdukları üslûp özelliklerini sürdürmüş ve kendi tarzlarını ortaya koymuşlardır. Ayrıca konumları itibariyle Osmanlılarla siyasi bir etkileşim içerisinde olmuşlar ve dolayısıyla da bu Osmanlı sanatına yansımıştır. Akkoyunlu devletinin hükümranlığı Safeviler tarafından son bulmuştur. Ancak üslûp özellikleri bir süre daha Safevi eserlerinde görülmeye devam etmiştir. Türkmen üslûbu olarak literatüre giren üslûba Akkoyunlu döneminin katkıları yadsınamaz bir gerçekliktedir. Dönemde üretilen el yazması eserler ve tezyinatlarının incelenmesi üslûbun daha da netleşmesi açısından önem taşımaktadır. Bu durumlar göz önünde bulundurularak araştırmada Akkoyunlu döneminde üretilmiş olan Ayasofya 3946 numaralı Divan'ın tezyinatı incelenmesi uygun görülmüştür. Öncelikle eserin ortaya çıkmasına katkı sağlayan Akkoyunlu devletinin kısa tarihçesi ve sanat ortamı ile ilgili bilgi verilmiştir. Katalog bölümünde eserin tezyinatlı sayfalarının çizimleri yapılarak kullanılan kompozisyon, motif özellikleri ve renkleri incelenerek analizleri yapılıştır. Değerlendirme bölümünde eser, yakın dönemde üretilmiş olan eserler ile karşılaştırılmış benzerlikleri açısından ele alınmıştır. Akkoyunlu Türkmen üslûbundan etkiler taşıyan Osmanlı ve Safevi eserler ile benzerlikleri incelenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak yapılan çalışmanın Akkoyunlu Türkmen dönemi tezhiplerinin anlaşılması için katkı sağlaması amaçlanmıştır. Akkoyunlu Türkmen dönemi tezhiplerinin daha çok araştırmaya konu olarak incelenmesi, daha iyi anlaşılması açısından önemli olacaktır.
