Farklı tuz kaynakları ve tuzluluk düzeylerinin çörek otu bitkisinde büyüme, verim ve kalite parametrelerine etkisinin belirlenmesi

Abstract

Aşırı tuzluluk, ozmotik stres, toksik iyonların zararlı etkileri ve iyon dengesizliği bitki büyümesini ve gelişimini olumsuz etkiler. Çörek otu (Nigella Sativa L.) dahil olmak üzere birçok bitki, abiyotik stres faktörlerinden biri olan tuz stresinden önemli ölçüde etkilendikleri için tuza duyarlı bitki türleri olarak sınıflandırılır. Ancak dünya literatüründe farklı tuz kaynakları (TK) ve sulama suyu tuzluluk düzeylerinin (TD) çörek otu bitkisi üzerindeki etkilerini ortaya koyan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmanın temel amacı, farklı tuz kaynaklarıyla ayrı ayrı oluşturulan tuzluluk düzeylerinin toprak ve drenaj suyu tuzluluğu ile çörek otu bitkisinde bitki su tüketimine, büyüme, verim ve kalite parametreleri üzerine etkilerini ortaya koymaktır. Araştırma, Akdeniz Üniversitesi'nde yağıştan korunaklı bir alanda yarı kontrollü şartlar altında Kasım-2020 ve Mayıs-2021 tarihleri arasında bir yetiştirme mevsimi olarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada araştırma konusu olarak altı farklı tuz kaynağı (CaCl2, MgCl2, NaCl, Ca(NO3)2, MgSO4 ve Na2SO4) ve her bir tuz çeşidi için dört farklı sulama suyu tuzluluk düzeyi (TD0 = 0.6 dS/m, TD1 =1.5 dS/m, TD2 = 2.5 dS/m ve TD3 = 5.0 dS/m) ele alınmıştır. Genel olarak değerlendirildiğinde ana faktör TD altında çörek otunun dal sayısı konular arasında istatistiksel anlamda önemli farklılık göstermezken, toprak tuzluluğunun 1.00 (TD0) ile 6.18 (TD3) dS/m, drenaj suyu tuzluluğunun 0.79 (TD0) ile 5.21 (TD3) dS/m, bitki su tüketiminin 346.5 (TD3) ile 373.6 (TD0) mm/mevsim, bitki boyunun 119.5 (TD3) ile 135.7 (TD2) cm, vejetatif kuru ağırlığın 2.22 (TD2) ile 2.45 (TD0) g/bitki, kapsül sayısının 1.36 (TD1) ile 1.69 (TD0) adet/bitki, tohum ağırlığının 97.6 (TD2) ile 116.0 (TD0) mg/bitki ve tohum yağ içeriğinin %16.8 (TD3) ile 27.8 (TD2) arasında değiştiği belirlenmiştir. Benzer şekilde ana faktör TK altında toprak tuzluluğu, bitki su tüketimi, bitki boyu, dal sayısı, vejetatif kuru ağırlık ve tohum yağ içeriği konular arasında istatistiksel anlamda önemli farklılık göstermezken, drenaj suyu tuzluluğunun 2.27 (Na2SO4) ile 2.73 (MgCl2) dS/m, kapsül sayısının 1.40 (Na2SO4) ile 1.65 (MgCl2) adet/bitki ve tohum ağırlığının 89.0 (Na2SO4) ile 117.9 (MgCl2) mg/bitki arasında değiştiği belirlenmiştir. Ana faktörler arasında interaksiyonu önemli bulunan bitki başına tohum sayısı en fazla MgCl2-TD1 (49.1 adet/bitki) ve MgSO4-TD1 (42.0 adet/bitki) kombinasyon konularında ortaya çıkmıştır. CaCl2, MgCl2, Ca(NO3)2, MgSO4 ve Na2SO4 tuz kaynakları altında çörek otu bitkisinin bitki başına tohum ağırlığı için eşik tuzluluk değerleri belirlenemezken, bunların eğim değerlerinin birim tuzluluk artışında sırasıyla %0.60, 1.47, 3.91, 2.95 ve 1.29 gibi düşük olduğu ortaya konulmuştur. NaCl tuz kaynağı için ise eşik tuzluluk ve eğim değerlerinin sırasıyla 2.56 dS/m ve 1.73 % / dS/m olduğu belirlenmiştir. Çörek otu tohum yağ içeriği için eşik tuzluluk değerlerinin Mg içeren tuz kaynakları altında nispeten yüksek ve Ca içeren tuz kaynakları altında ise nispeten daha düşük; eğim değerlerinin ise Ca içeren tuz kaynakları altında nispeten daha düşük ve Na içeren tuz kaynakları altında ise nispeten daha düşük olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak çörek otu bitkisinin tohum verimi ve tohum yağ içeriği için tuzluluk eşik ve eğim değerlerinin sulama suyunda bulunan tuz çeşitlerine bağlı olarak değişiklik göstermesi nedeniyle yetiştiricilikte hem sulama suyu tuzluluğunun hem de sulama suyunda bulunan tuzları birlikte dikkate alınması önerilebilir.