Antalya kent surlarının tarihsel süreçte mekansal gelişimi ve siyasi, sosyal, ekonomik etkenler ile ilişkileri

Abstract

Günümüzde Türkiye sınırlarında, Akdeniz Bölgesi'nde yer alan Antalya kenti, zengin bir tarihsel mirasa ev sahipliği yapmaktadır. Kent; Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri boyunca iskân edilmiş, tarih boyunca önemini korumuştur. Kentin yapılı çevresi, bu dönemler boyunca gelişim göstermiş ve dönüşmüştür. Söz konusu yapılı çevrenin en önemli öğelerinden biri, kenti kuşatan kent surlarıdır. Antalya kent surları, Cumhuriyet Dönemi'ne kadar önemini korumuş, çeşitli çatışmalara tanıklık etmiş, çeşitli tamiratlar geçirmiştir; Cumhuriyet Dönemi'nde ise koruma kavramının yaygınlaşmasıyla, kültür varlığı olarak önemini korumaktadır. Kent surları, askeri amaçla inşa edilmiş savunma yapıları olmanın ötesinde, daha geniş bir bağlamda incelenmeyi hak etmektedir. Antalya kent surları ve kent kapıları, tarihsel süreçteki siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerden doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmiştir. Öte yandan surların kendisi de; siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerin gidişatına, doğrudan veya dolaylı etkide bulunmuştur. Kent surları ve kentin geri kalanı arasında da çeşitli etkileşimler bulunduğu tespit edilmiştir. Kent surları tarihsel süreç içerisinde kentin dönemsel niteliklerini belirlerken, kentin büründüğü temel nitelik doğrultusunda değişikliğe uğramıştır. Çalışmada Antalya kentinin, tarih boyunca dört temel niteliğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Bunlar askeri üs, ticari merkez, tarımsal merkez ve turizm merkezidir. Kentin istikrar kazandığı dönemlerde surlar önemini yitirmiş, ticari merkez niteliği ön plana çıkmış, sur dışında yaşamın mümkün olması ile verimli tarım arazileri kullanılabilmiş, tarımsal merkez niteliği belirginleşmiştir. Kentin istikrarını yitirdiği dönemlerde surlar önem kazanmış, surlar sayesinde kentin askeri üs niteliği ön plana çıkmış, surlar örgütlü ticaret alanını mümkün kıldığı için ticari merkez özelliğini de koruyabilmiştir. Surların bir kültür mirası olarak kabul edilmesi kentin turizm niteliklerinin pekişmesinde rol oynamıştır. Kent surlarının mekânsal gelişmesi; siyasi, sosyal ve ekonomik etmenler ile birlikte değerlendirildiğinde kent surlarının kente yüklenen temel tarihsel nitelikler ile karşılıklı etkileşim içerisinde değişimlere uğradığı sonucuna varılmıştır