Karakalpak bilmeceleri (İnceleme-Metin)

Abstract

Bu çalışmada 1970-1975 yılları arasında Karakalpak Tarih, Dil ve Edebiyat Enstitüsü tarafından yayımlanması planlanan ancak 1977-1990 yılları arasında yayımlanması gerçekleştirilen çok ciltli "Karakalpak Folkloru" külliyatının III. cildini oluşturan ve 1978 yılında yayımlanan Karakalpak Halk Jumbakları'ındaki bilmeceler incelenmiştir. Bir giriş ve üç bölümden oluşan tezde Giriş'te Karakalpaklar ele alınmış. Burada onların adı, tarihleri ve dilleri hakkında bilgi verilmiş, bilmece kavramı terim ve içerik olarak tanıtılmış Karakalpaklardaki bilmece kavramı terim olarak incelenmiş Karakalpak bilmece geleneği hakkında bilgi verilmiştir. Giriş'te ayrıca Türk dünyasında bilmece sorma geleneği hakkında da bilgi verilmiştir. Birinci Bölümde Karakalpak bilmeceleri şekilsel bakımdan incelenmiştir. Burada bilmecelerin bir şekil özelliği kazanmadığı görülmüştür. Karakalpak bilmeceleri diğer Türk boylarının bilmecelerinde olduğu gibi manzum ve mensur olarak kurulmuştur. Ancak manzum bilmeceler çoğunluktadır. Bu tür bilmecelerde de herhangi bir şekil özelliği yoktur. Bilmeceler iki mısradan 25-30 mısraya kadar uzanabilmektedir. Manzum bilmecelerin pek çoğunda standart bir ölçü de bulunmamaktadır. İncelemiş olduğumuz bilmecelerde yarım kafiye, tam vi kafiye ve zengin kafiye örnekleri bulunmaktadır ancak kafiye zayıftır. Buna rağmen ritmik duraklar ve aliterasyonlarla ahenk sağlanmıştır. İkinci Bölüm'de Karakalpak bilmeceleri muhteva yönünden değerlendirilmiştir. Karakalpak bilmecelerinin muhteva açısından çok zengin olduğu görülmüş olmakla birlikte gökyüzü varlıklarıyla ilgili bilmecelerin çokluğu dikkat çekicidir.Ay, güneş, yıldız ve gökyüzü bilmecelere konu olmuştur. Tezimizin Üçüncü Bölü metinlerden oluşmaktadır. Yukarıda adı geçen kitapta yer alan 1267 bilmece metni kitaptaki sırasına göre önce Kiril harflerinden Latin harflerine transkribe edilmiş sonra da Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Sonuç bölümünde yaptığımız çalışmadaki tespitlerimiz yer almaktadır. Tezimizde Türkiye Türkçesinde karşılığını bulamadığımız kelimelerle kimi taklidi sesler için küçük bir sözlük eklenmiştir.