Hıyarda (Curcimus sativus L.) gynogenesis yolu ile haploid embriyo ve bitki oluşumuna donör bitkinin yaşı ve mevsimin etkisi

Abstract

Hıyar bitkisi, ticari değeri yüksek sebzeler grubunda yer alan gerek sofralık gerekse endüstüriyel amaçlı kullanılan en önemli sebzelerdendir. Üstün nitelikli ticari hıyar çeşitlerini geliştirmek amacı ile yürütülen ıslah çalışmalarında, homozigot hıyar hatlarını kısa sürede elde etmek önem arz etmektedir. Bu da haploid bitki eldesi çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir. Yürütmüş olduğumuz bu çalışmada donör bitki yaşı, donör bitkinin yetiştirildiği mevsim, ovaryum sera içi sıcaklığı ve donör bitki çeşidi konularının hıyarda gynogenesis yöntemleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Çalışmada Ufuk, Meriç ve Sedir ticari F1 hibrit çeşitleri donör bitki olarak belirlenmiş olup, MS + 1:10; 2,4- D: Kinetin + 30 g L-1 sükroz içerikli besi ortamında embriyo teşviki sağlanmıştır. Ardından embriyoların bitkiye dönüşmesi için ovaryumlar, MS + 1:4; NAA: BAP + 30 g L-1 içerikli besi ortamına alınmıştır. Donör bitkilerin yaşının etkisini ve ovaryumların sera içi sıcaklığının etkisini belirleyebilmek amacı ile haftalık olarak elde edilen embriyo ve bitki sayıları adet olarak hesaplanmış ve embriyo oluşum, bitki oluşum ve elde edilen embriyo sayılarına göre bitkiye dönüşüm oranları hesaplanmıştır. Bunun yanı sıra donör bitkinin yetiştirilme mevsiminin etkisi ise dört farklı sezonda yetiştirilmiş olan bitkilerden elde edilen toplam sonuçlara göre değerlendirilmiştir. Çalışma sonunda çeşitlerin donör bitki yaşına bağımlılıklarının çeşitlere göre farklılık gösterdiği ve Sedir çeşidinin bitki yaşı faktöründen en fazla etkilenen çeşit olduğu belirlenmiştir. Tüm çeşitler göz önüne alındığında 7 haftaya kadar embriyo ve bitki eldesinde verimli sonuçlar alındığı görülmüştür. Mevsim açısından değerlendirildiğinde ise, bahar sezonunun güz sezonuna göre haploid embriyo ve bitki eldesi açısından daha etkili olduğu görülmüştür. Ovaryum sera içi sıcaklığının göre bitkiye dönüşüm oranı haploid embriyo ve bitki eldesi için önemli bir faktör olduğu, özellikle Ufuk çeşidinin maksimum ve minimum sıcaklık derecesi farkının artmasından olumlu etkilendiği saptanmıştır. Tüm gözlem kriterlerinin dışında Meriç ve Ufuk çeşitlerinde kısa gün koşullarında embriyo teşviki ve bitki elde oranlarının arttığı tespit edilmiştir. Embriyodan bitkiye dönüşme aşamasında donör bitki yetişme koşullarına bağlı faktörlerin etki oranının düşük olduğu bulunmuştur. Çalışmada tüm çeşitlerden ortalama %112,69 oranında embriyo oluşumu gerçekleşmiş olup, bitki oluşum oranı %39,35 olarak kaydedilmiştir. Elde edilen embriyolara göre embriyoların bitkiye dönüşme oranları ise %34,91'dir. Sadece son sezonda gelişim gösteren 43 adet bitkinin ploidi seviyeleri Flow sitometri yöntemi ile belirlenmiş ve 17 adet haploid, 21 adet diploid ve 5 adet miksoploid bitki oluşumu tespit edilmiştir.