Liman yerleşimlerinde agoraların sosyal hayattaki yeri ve mimari düzenlemesi: Phaselis Tetragonal Agorası

Abstract

Lykia ve Pamphylia bölgelerinin sınır noktasında kalan Phaselis Antik Kenti Bronz Çağı'ndan itibaren deniz ticareti için son derece önemli bir konumda bulunan, gerek emtia hacmi gerekse ihraç ettiği ürünler açısından önemli bir kent olmuştur. Günümüzde Kemer ilçesinin Tekirova beldesi sınırları içerisinde yer alan yerleşim, Üç Adalar hizasından Tahtalı Dağ'a ve oradan da Çandır Vadisi boyunca uzanan territoryum alanı sayesinde bölgenin liman kentleri arasında öncelikli bir yere sahip olmuştur. Doğu Akdeniz ticaret rotaları üzerindeki konumu ve elverişli üç liman alanı sayesinde ara liman olarak işlev görmesinin yanı sıra gerek söz konusu teritoryum alanından elde edilen ürünlerin pazarlandığı gerekse ithal ürünlerin alındığı hareketli bir sosyal yaşam alanına sahip olan kentte, bugün için yeri tespit edilememiş olsa da antik kaynaklardan anılan ve Büyük İskender'i de ağırladığı bilinen Hellenistik Dönem agorası dışında bir emporion, ve üç agora alanı bulunmaktadır. Bu agora alanları kentin dışbükey bir şekilde, merkezine bu alanları alarak büyümesini sağlamıştır. Dolayısıyla Phaselis'te agora ve emporion yapıları merkezi oluşturmakta ve çevresinde, topografyanın izin verdiği şekilde bir şehircilik gelişimi görülmektedir. Akropolis alanı üzerinde olası bir Klasik Dönem agorası da beklenebilir. Kent merkezindeki yapılaşmanın kilit noktasında bulunan ve buradaki çalışmada ele alınacak olan Tetragonal Agora, İmparator Hadrianus'un Phaselis'i ziyaret etmesi onuruna Tyndaris isimli bir hayırhah tarafından inşa ettirilmiştir. Burada sunulan tez çalışmasında, Phaselis Tetragonal Agorası özelinde, agora yapılarının tarihsel ve mimari gelişimi irdelenmekte ve özellikle Phaselis gibi canlı bir ticari hayata ev sahipliği yapan liman kentlerinde sürdürülen sosyal hayattaki yeri ve önemi üzerinde durulmaktadır. Bunu yaparken hem kentteki diğer agora yapıları hem bölge kentlerindeki yakın dönemli agoralar da mercek altına alınmıştır. Giriş Kapısı üzerinde bulunan ithaf yazıtında anıldığı üzere söz konusu yapının "Tetragonal Agora" olarak adlandırılmasının amacına yönelik çalışmalar yürütülmüş ve cevap arayışı içinde, yine Tetragonal olarak adlandırılmış agoralarla ve aynı zamanda politik ve ticari agoralarla karşılaştırmalar yapılarak diğer agoralardan ayrılan yönleri saptanmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda Phaselis Tetragonal Agora'sının restitüsyon planı çıkarılarak mimari düzenlemesi ortaya konmaya çalışılmıştır. 1968 yılında H. Schläger tarafından başlatılan ve 1969 yılında J. Schäfer'ın yönetiminde sürdürülen çalışmalar sırasında arkeolojik olarak tanımlanan ve planı çıkartılan yapıda 1981-1985 yılları arasında C. Bayburluoğlu başkanlığında sürdürülen kazılarda temizlik ve kazı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada söz konusu iki araştırmadan elde edilen sonuçlar irdelenmeye çalışıldığı gibi, kazılardan çıkan arkeolojik materyaller de çalışmaya dahil edilmiş ve tezin sonunda levhalar şeklinde sunulmuştur.