Halide Edip Adıvar'ın romanlarının sinema uyarlamalarında eğitsel unsurlar

Abstract

Sinema tarihinde sinemanın edebiyattan yararlandığı pek çok kez görülmüştür. Sinemanın hem yaşadığı senaryo sıkıntısı hem de okuyucu tarafından ilgi gören romanların beyaz perdede başarılı olacağının düşünülmesi ile sinema tarihinde romandan sinemaya çok kez uyarlama yapılmıştır. Türkiye'de romanların sinemaya uyarlanmaya başladığı ve film uyarlamaların yaygınlaştığı tarihler 1950 ve sonrası olarak bilinmektedir. Filmler de romanlar gibi, önemli bir kitleye hitap etmektedir. Bu noktada sinemaya uyarlanan eserin, aslına yazınsal değerine ne kadar bağlı kaldığı ya da yazarın okuyucuya vermek istediği mesaja ne kadar bağlı kaldığı ilk günden bu yana uyarlamaların en önemli sorunu olmuştur. Roman, sinemaya göre dil ve anlatım anlamında çok zengindir, süre veya sayfa kısıtlaması bulunmamaktadır. Sinema ise sunduğu görsellik ile edebiyatın önüne geçmekte, fakat süresi sorunu bulunmaktadır. Dolayısıyla bu noktada sinema, romanda yer alan tüm ögeleri tam manasıyla veremeyeceği için uyarlamalar romandan bazı noktalarda eksik kalmaktadır. Uyarlamalardaki esas mesele, yazarın romanda anlatmak istediği, vurguladığı fikir, olay ve düşüncelerin sinemaya ne oranda ve ne derinlikte yansıtıldığıdır. Halide Edip Adıvar, bilindiği gibi Milli Mücadele döneminin içinde etkin bir şekilde yer almıştır. Aynı zamanda Halide Edip Adıvar'ın hayatının çeşitli dönemlerinde öğretmen, akademisyen, müfettiş, gibi görevlerde bulunmuş ve hayatının sonuna kadar eğitimle sürekli iç içe olmuş bir yazardır. Halide Edip Adıvar'ın ortaya koyduğu eserlerde Milli Mücadele ruhunun yanında eğitimci kişiliğinin yansımaları da etkin bir şekilde görülmektedir. Bu çalışmada Halide Edip Adıvar'ın romanlarının sinema uyarlamalarında ele aldığı eğitsel ögeleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu çalışmada Halide Edip Adıvar'ın romanlarının sinema uyarlamalarının eğitsel ögeleri; karakterler, olaylar, çatışmalar, bakış açıları üzerinden tüm boyutları ile incelenmiştir. Araştırmada nitel araştırma tekniklerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini Halide Edip Adıvar'ın Sinekli Bakkal, Vurun Kahpeye, Ateşten Gömlek, Döner Ayna ve Yol Palas Cinayeti romanları oluşturmaktadır. Öncelikle romanlar okunmuş, ardından filmler izlenerek karakterler, ögeler ve roman ile filmin arasındaki farklılıklar analiz edilmiştir. Halide Edip Adıvar, eğitim açısından tercihini yüksek tahsil veren programlı, dil öğreten okullardan yana kullansa da onun için eğitim, yaşam boyu ve her ortamda olabilir. Buradan hareketle Halide Edip Adıvar'ın romanlarının sinema uyarlamalarının karakterleri üzerinden eğitim ögeleri ele alınmış, film uyarlaması karakterler üzerinden analiz edilmiştir. Analiz edilen bu karakterlerin sinema uyarlamasında karşımıza nasıl çıktığı, yazarın vermek istediği mesajı verip vermediği araştırmacı tarafından tespit edilmiştir. Araştırmada ele alınan Halide Edip Adıvar'ın romanları ile sinema uyarlamaları arasında bazı farklılıklar görülmüştür. Vurun Kahpeye ve Ateşten Gömlek romanlarının ana karakterlerinin romanda anlatılan çocuklukluk dönemlerinin filme romandaki derinlikte aktarılamadığı tespit edilmiştir. Sinekli Bakkal romanında ise Rabia karakterinin çocukluk döneminde aldığı katı din eğitiminin filme yansıtılmamasının film açısından eksiklik oluşturduğu görülmektedir. Vurun Kahpeye film uyarlamasında ilk sahnede Aliye karakterinin kasabaya öğretmen olarak geldiği görülmektedir. Romanda aktarılan Aliye karakterinin Darulmuallimat'ta aldığı eğitimin filme yansıtılmamış olması film açısından eksiklik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ateşten Gömlek romanında yer alan karakter ve olayların filmde iyi işlendiği ve bariz bir farklılık bulunmadığı, Döner Ayna romanında yer alan bazı karakterlerin filme hiç yansıtılmadığı, bazı karakterlerin de isimleri değiştirildiği ve geçmişte yaşadıklarından bahsedilmediği tespit edilmiştir. Dolayısıyla Döner Ayna romanının film uyarlamasında büyük farklılıklar ve eksiklikler olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yol Palas Cinayeti romanında yer alan karakter ve olayların filme başarılı bir şekilde aktarıldığı görülmüştür.