İmam Maturidi'nin Te'vilatü'l-Kur'an isimli tefsirinde mu'tezili söylemin eleştirisi

Abstract

Bu çalışma, İmam Mâtürîdî'nin Te'vîlâtü'l-Kur'ân isimli tefsirinde Mu'tezilî söyleme yönelttiği eleştirileri konu edinmektedir. Giriş, üç ana bölüm ve sonuçtan oluşan çalışmanın giriş kısmında, diğer bölümlerde işlenecek konulara zemin oluşturmak amacıyla Te'vîlât'ın ve Mu'tezile'nin tefsir tarihindeki yeri kısaca ele alınmış, ardından Mâtürîdî'nin Mu'tezile algısına ve eleştiri üslubuna değinilmiştir. Böylece, Mu'tezile'nin tefsir tarihindeki ve Mâtürîdî'deki algılanma biçimleri arasında fark olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde Mu'tezile'nin Kur'ân'ı yorumlama yöntemleri ile ulûmü'l-Kur'ân'ın bazı konularıyla ilgili görüşleri hakkında Mâtürîdî'nin dile getirdiği eleştiriler incelenmiştir. Bununla, Mu'tezile'nin Kur'ân tasavvurunun ve yorum biçimlerinin Mâtürîdî nezdindeki konumu belirlenmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde Mu'tezile'nin temel prensiplerinden tevhid, adalet, va'd-va'îd ve el-menzile beyne'l-menzileteyn ilkeleri ile bu ilkelerin alt başlıklarını oluşturan meselelere dair eleştirilere yer verilmiştir. Yine bu bölümde, Mâtürîdî'nin zikri geçen konularla ilgili yaklaşımları da ortaya konmak suretiyle Mâtürîdî ve Mu'tezile arasında karşılaştırma imkânı sunulmuştur. Üçüncü bölümde Mâtürîdî'nin Mu'tezile'ye eleştiri yönelttiği; ancak ortak bir temaya sahip olmayan muhtelif bahislerle ilgili tenkitler ele alınmıştır. Ayrıca bu bölümde Mu'tezile'nin, Mâtürîdî tarafından herhangi bir eleştiri yöneltilmeyen emr-i bi'l-ma'rûf nehy-i 'ani'l-münker ilkesi ve sarfe teorisi hakkında kısaca bilgi verilmiş, yanı sıra Mâtürîdî'nin bu iki konuyla ilgili eleştiri yöneltmemesinin muhtemel nedenleri tartışılmıştır. Sonuç bölümünde ise çalışma boyunca elde edilen bulgulara yer verilmiştir.