Korkuteli ilçesinde kültür mantarı yetiştiriciliğinde kar etkinliği

Abstract

Bu araştırmanın ana amacı kültür mantarı yetiştiriciliğinde kâr etkinliğinin değerlendirilmesi ve etkinsizliğe sebep olan faktörler ile bunların etki düzeylerinin belirlenmesidir. Çalışmada kâr etkinliği değerlendirmesi yapılması için üretim maliyetlerinin gelir ve kar üzerindeki etkisinin de belirlenmesi gerekmiştir. Bu nedenle, kültür mantarı yetiştiriciliğinde girdi çıktı ilişkisinin sayısal olarak ortaya konulması da araştırmanın amaçları arasında yer almaktadır. Buna göre, çalışma kapsamında mantar yetiştiriciliğinin sürdürülebilirliğine yönelik politika önerileri geliştirmek ve sürecin karlılığının artırılmasın katkı sağlayıcı çıktılar üretilmesi istenmiştir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) on yıllık verilere göre Türkiye'de yıllık ortalama 35.571 ton mantar üretilmektedir. Bu verilere göre, Türkiye dünya mantar üretiminde on altıncı sırada yer almaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ise Türkiye'de 2020 yılında 55.455 ton kültür mantarı üretilmiştir. Aynı yıl Antalya ili Korkuteli ilçesinde 33.518 ton kültür mantarı üretilmiştir. Bu veriler, Korkuteli ilçesinin 2020 yılında Türkiye'nin toplam mantar arzının %60'ını tek başına karşıladığını göstermektedir. Türkiye'de Korkuteli ilçesi kültür mantarı yetiştiriciliğinin başkenti olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, üretim sürecinin kârlılığını değerlendirmek için Korkuteli ilçesinde gayeli örnekleme yöntemi ile seçilen 60 üretici ile yüz yüze anket çalışması yapılmıştır. Üreticilerin 2020 Ekim-Kasım döneminde üretime bağlı olarak değişken masrafları incelenmiştir. Üreticilerin ortalama birim brüt kârı 205,09 TL olarak hesaplanmıştır. Üreticilerin en fazla katlandığı bedelin sırasıyla kompost, değişken işçilik ve enerji maliyeti olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Birim üretim alanına göre ortalama kompost maliyeti 175,45 TL'dir. Değişken işçilik maliyeti 41,05 TL, enerji maliyeti ise 20,95 TL olarak hesaplanmıştır. Araştırma kapsamında, işletmelerin ilgili maliyetlerinin brüt kâra etkisi olasılıklı kâr sınırı analizi yöntemi ile tahmin edilmiştir. Sonuç olarak ortalama birim brüt kâr etkinsizliği %44 olarak bulunmuştur. Üreticinin cinsiyeti, eğitim ve memnuniyet düzeyi ile hasat süresi ve Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlılığı kâr etkinsizliğini azaltan faktörler olarak belirlenmiştir. Üreticilerin yaşı, atık kompostu bahçede kullanması ve mantar satışını aracı ile yapması ise etkinsizliği artıran unsurlar olarak tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda kültür mantarı yetiştiriciliğinde kâr etkinliğini artırmak için; ilçede kadın üreticilerin teşvik edilmesi, uygulamalı eğitim ve kursların sayısı ve kalitesinin artırılması, üreticilerin memnuniyet düzeylerini artıracak yöntemler geliştirilmesi ve ÇKS kayıtlılığın teşvik edilmesi önerilmiştir. Ayrıca atık kompost merkezi kurulması ve kapatılan üretici birliğinin yeniden açılmasının da kâr etkinsizliğini azaltabileceği sonucuna ulaşılmıştır.