Endemik Gypsophila Pilulifera Boiss. & Heldr. (Caryophyllaceae)'nin biyo-ekolojisi ve koruma biyolojisi üzerine bir çalışma

Abstract

Bu çalışma ile Türkiye'ye endemik, Doğu Akdeniz elementi olan ve sadece C3 karesinde (Antalya) yayılış gösteren Gypsophila pilulifera Boiss. & Heldr. türünün biyolojik, ekolojik, moleküler özellikleri araştırılarak, populasyon yapılarının ve genişliklerinin saptanması, tehlike kategorisinin kesinleştirilmesi, çoğaltım olanaklarının araştırılarak doğadaki devamlılığını sağlama parametrelerinin belirlenmesi ve yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi amaçlanmıştır. Türün yayılış gösterdiği iki lokasyon biyotoplara ayrılarak bireylerin morfolojik özellikleri istatistiksel olarak karşılaştırılmıştır. In vivo ve in vitro kültür ortamlarında çoğaltım için G. pilulifera'nın tohumları ve uç sürgünlerden alınan çelikleri kullanılmıştır. In vivo kültür uygulaması için GA3'ün 250, 500, 1000, 2000 ppm'lik dozları ve kontrol grubu olarak saf su; termal skarifikasyon uygulaması için ise, 50oC ve 60oC sıcak su kullanılmıştır. Çeliklerin köklendirilmesi için, 100, 250, 500, 1000, 2000, 2500, 3000 ppm ve kontrol grubu olmak üzere 8 farklı IBA dozu kullanılmıştır. In vitro kültür uygulamasında petrilerde çimlendirmek için eski (2019) ve yeni (2020) tohumlar oda sıcaklığında ve buzdolabında bekletilerek aydınlık (18/6 saat) ve karanlık ortamlarda GA3'ün 1ppm, 5 ppm ve 10 ppm dozları ile kontrol grupları kullanılarak 15°C, 20°C ve 25°C olmak üzere farklı üç sıcaklıkta denemeler yapılmıştır. Türün in vitro koşullarda üretimi için, tohum ve meristem eksplantları farklı konsantrasyonlarda BAP, IAA ve NAA içeren MS ortamında kültüre alınmıştır. Türün yayılış gösterdiği iki lokasyondaki bireyler arasında morfolojik özellikleri bakımından bazı farklılıklar tespit edilmiş olmasına rağmen moleküler çalışmalar neticesinde iki lokasyondaki bireyler arasında tür, alttür veya varyete düzeyinde bir farklılık tespit edilmemiştir. Diskriminant analizi neticesinde biyotoplar arasında bariz benzerlik/farklılıklar tespit edilmiştir. In vivo kültür ortamında en yüksek çimlenme oranının (86.6), 50oC uygulamasında olduğu ve çimlenme indeksi (5.06), çimlenme enerjisi (57.69) ile paralellik gösterdiği bulunmuştur. Fakat hayatta kalma süresi ve gelişim parameterleri GA3'ün 500 ppm konsantrasyonunda en yüksektir. Çeliklerin köklenmesi,1000 ppm IBA ön uygulamasında her iki lokasyonda en yüksektir. In vitro kültür ortamında petrilerde en yüksek çimlenme oranı, 2020 yılında toplanan (yeni) ve oda sıcaklığında bekletilen tohumlarının aydınlık/karanlık (18/6 saat) ortamda, 5 ppm GA3 ön uygulamasında gerçekleşmiştir. In vitro kültür ortamında MS besiyerinde hormon konsantrasyonları ile çimlendirilen tohumların çimlenme oranlarının ve çıkan fidelerin gelişimlerinin hormonsuz besiyerine göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. 2 BAP+ 2 IAA hormon konsantrasyonunda çeliklerin kök sayısı ve sürgün sayısı ortalamaları en yüksektir. Gypsophila pilulifera'nın ex situ korumasının in vivo ve in vitro çalışmalarla sağlanabileceği bu çalışma ile tespit edilmiştir. Antropojenik etkiye açık bir alanda yayılış gösteren ve nesli tükenme tehlikesi altında olan türün gelecek nesillere taşınması ve gen kaynaklarımızın korunması açısından bu çalışma önem arz etmektedir.