Özet:
Poliklorlu bifeniller (PCB'ler), uzun yarılanma ömrüne sahip, toksik, biyobirikimli, kanserojen olmaları, çevre, insan ve hayvan sağlığı üzerine olumsuz sağlık etkilerinden dolayı yıllardır birçok anabilim dalı için araştırma konusu olmaktadır. Tarım toprakları gıda tedariki ve cilt teması yoluyla insan sağlığıyla doğrudan bağlantılıdır. Bu bileşiklerin topraktaki konsantrasyonlarını, kaynaklarını anlamak insan sağlığı ve çevresel açıdan büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada kapsamında sera tarımının merkezi olan Antalya ilinin Aksu-Fettahlı bölgesinde yer alan domates üretimi yapan cam ve plastik örtü türlerine sahip seralardan toplam 50 toprak numunesi hem kış ve hem de sonbahar aylarında alınmış ve PCB seviyeleri incelenmiştir. Çalışmada sera topraklarında mevsimsel değişimin ve örtü türlerinin PCB konsantrasyonlarına etkisini belirlemek hedeflenmiş ve Pozitif Matris Faktörizasyon (PMF) modeli ile kaynak belirleme çalışması yapılmıştır. Sonbahar ve kış dönemlerinde tespit edilen ortalama PCB konsantrasyonları 9,83±13,47 ng/g ve 9,58±9,31 ng/g'dır. Analizi yapılan numunelerde toplam PCB konsantrasyonunun, cam seralar için sonbahar döneminde, plastik seralar içinse kış döneminde yüksek olduğu belirlenmiştir. Plastik ve cam sera toprakları PCB konsantrasyonlarında hem sonbahar hem de kış aylarında hekza-CB'ler hâkim olmuştur. PMF ile yapılan kaynak belirleme çalışması ile sera toprağındaki en önemli PCB kaynağın karışık bir kaynak olduğu (%60); diğer kaynakların ise kullanılmış motor yağı kullanımı, atık yağ yakma ve araç egzozundan (%21) ve ısınma amaçlı odun ve kömür yakma emisyonlarından (%19) olduğu belirlenmiştir.
