Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkelerde tarım sektörünün ekonomik büyümeye etkisinin analizi

Abstract

Tarım sektörünün ekonomik büyümeye olan etkisinin araştırılması hem sektörün üretkenliğinin, hem de etkinliğinin belirlenmesi için oldukça önemlidir. Ayrıca, ekonomik büyümenin entegrasyon ilişkileri çerçevesinde incelenmesi, entegrasyonun ülke ekonomilerine etkilerinin belirlenmesini sağlamaktadır. Bu tez çalışması ile, Avrupa Birliği entegrasyon sürecinde tarım sektörünün kişi başı milli gelire ve tarım sektörüne yapılan mali desteklerin ekonomik büyümeye etkilerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında, tarım sektörünün AB üye ve aday ülkelerinde ekonomik büyüme üzerindeki etkisi, Solow büyüme modeli esas alınarak oluşturulan iki farklı ekonomik model ve panel veri analiz yöntemleri ile incelenmiştir. Çalışmanın ilk aşamasında, 1995-2007 ve 2002-2007 dönemlerinde AB' ye üye ve aday sırasıyla toplam 25 ve 30 ülke arasında oluşturulan bir örneklemde, kişi başı tarımsal katma değerin kişi başı milli gelire etkisi incelenmiştir. AB üyelik durumunu gösteren bir kukla değişken ile ülke ekonomilerinin yapısal özellikleri üzerine bilgi sağlayan ve PRS Grup tarafından hesaplanan bileşik risk değişkeni bu analizde, açıklayıcı değişken olarak kullanılmıştır. İkinci aşamada ise, 1995-2009 döneminde 2005 genişlemesi öncesinde AB'ye üye olan 15 ülke arasında, Ortak Tarım Politikası ve Uyum Politikası mali araçları ile tarım sektörüne yapılan mali transferlerin ekonomik büyüme oranı üzerine etkisi incelenmiştir. Bu modelde açıklayıcı değişken olarak, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu ile Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu'ndan üye ülkelere yapılan kaynak aktarım miktarları kullanılmıştır. Birinci modelin çift yönlü tesadüfi etkiler tahmin sonuçlarına göre, 1995-2007 döneminde kişi başı milli gelirin tarımsal katma değer esnekliği 0,025' tir. AB üyesi ülkelerde kişi başı milli gelir ortalamasının % 5,6 daha yüksek olduğu tahmin edilmiştir. 2002-2007 döneminde kişi başı milli gelirin tarımsal katma değer esnekliği 0,22 olarak bulunmuştur. AB üyesi ülkelerde kişi başı milli gelir ortalamasının % 5,6 daha yüksek olduğu tahmin edilmiştir. Bileşik risk değerindeki 1 puanlık artış, yani ülkenin karşı karşıya olduğu riskin azalması, karşılığında kişi başı milli gelirin her iki dönemde de yaklaşık % 1 arttığı sonucuna ulaşılmıştır. İkinci model için 1995-2009 döneminde birleştirilmiş (havuzlanmış) tahmin sonuçlarına göre ATYGF-Garanti bileşeninden yapılan ödemelerdeki % 100'lük bir artışın kişi başı reel milli gelir büyüme oranını % 30 oranında, yapısal fon harcamalarındaki % 100'lük artışın ise % 113 oranında artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Gelişme endeksindeki bir puanlık artışın dönemler arası büyüme oranı farkına yaklaşık 2 puan olarak yansıdığı, bileşik risk puanında bir puanlık iyileşmenin ise milli gelir büyüme oranının dönemler arası farkını yaklaşık 0,1 puan olumlu etkilediği görülmüştür. Sonuç olarak, 1995 sonrası dönemde yapılan analizler doğrultusunda AB üyelik ve entegrasyon surecinde tarım sektörünün ekonomik önemini koruduğu ve tarım sektörüne yapılan doğrudan ve dolaylı transferlerin dönemler arası ekonomik büyüme farkını olumlu etkilediği anlaşılmıştır. Ayrıca, AB üyesi olan ülkelerde kişi başı milli gelir ortalamasının dışsal sebeplere bağlı olarak üye olmayan ülkelere göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.