Kayıt dışı ekonomi: boyutları ve Türkiye örneği

Abstract

Türkiye ekonomisinin alışılagelmiş en önemli belki de en temel yapısal sorunlarının başında,bütçe açıklarının kapatılmasında borçlanma yöntemine başvurulması gelmektedir.Bütçe açıklarının borçlanma yöntemiyle özellikle de dış borçlanma yöntemiyle karşılanmasında kayıt dışı ekonominin çok büyük etkisi vardır.Hükümetler,kamu finansmanı amacıyla yeterli düzeyde vergi toplayamazlar ise borçlanma yoluna gitmektedirler.Yeterli düzeyde toplanamayan vergilerin yani kamu gelirlerinin kamu giderlerini karşılamaması durumunda kamu gelirlerinin neden az olduğu ya da neden en etkin biçimde toplanamadığı sorunu ortaya çıkmaktadır.Vergi gelirlerinin yetersiz oluşundaki en önemli etken kayıt dışı ekonomidir.Kayıt dışı ekonomi sadece Türkiye'de değil,tüm dünyada tartışılan,çözümü için öneriler getirilen ve çeşitli yorumlar yapılan çok önemli bir olgu haline gelmiştir.Kayıt dışı ekonomi en genel anlamıyla, gerçeği yansıtmayan belgelerle ya da belgesiz olarak ekonomik bir olayın (alış-veriş) gerçekleştirilmesi ve bu olayın devletten ya da diğer alacaklı kişilerden gizlenerek ekonominin tamamen ya da kısmen dışına taşınması anlamını taşımaktadır.Bu tezin amacı, öncelikli olarak kayıt dışı ekonominin teorik olarak alt yapısını ortaya koyduktan sonra, Türkiye'de kayıt dışı ekonominin boyutlarını gözler önüne sermek ve kayıt dışı ekonominin çözümü için öneriler sunmak olacaktır. Teorik olarak anlatılan bölümde en önemli kısım, kayıt dışı ekonominin ölçme yöntemleridir. Bu tezin içeriğinde de görüleceği üzere kayıt dışı ekonominin belirlenmesinde en önemli nokta onun ölçme yöntemlerini belirlemektir. Ölçme yöntemleri ülkeden ülkeye farklılık gösterebileceği gibi bir ülkenin kendi içerisinde bile farklı ölçme yöntemlerinden dolayı kayıt dışı ekonominin boyutları farklı sonuçlar verebilmektedir. Burada en önemli nokta, doğru ölçme yöntemi belirleyerek kayıt dışı ekonomiyi ölçmek ve çıkan doğru ya da doğruya yakın sonuçlarla kayıt dışı ekonomiyi önlemek için alınabilecek tedbirleri belirmektir. Tezde ölçme yöntemlerine yer verildikten sonra çeşitli ülkelerdeki kayıt dışı ekonominin boyutları tablolar yardımıyla açıklanmıştır. Türkiye'deki kayıt dışı ekonominin boyutlarını incelemeden önce ülkelerdeki kayıt dışı ekonomiyi, onun sebep ve sonuçları ile hangi boyutlarda olduğunu görmek tezin gidişatı açısından faydalı olacağı kanaatindeyim. Ülkelerdeki kayıt dışı ekonominin hangi boyutlarda olduğunu açıklarken kullanılan tablolar, genel olarak F.Schneider ile D.Enste'nin ortaklaşa yayınladığı çalışmasından alınmıştır. Kayıt dışı ekonomi konusunda Türkiye'ye ilişkin yapılan tahminler de birbirinden farklılık göstermektedir. Ancak herkesin üzerinde fikir birliği yaptığı bir kanı olarak da Türkiye'de kayıt dışı ekonominin varlığı ve çok ciddi boyutlarda olduğudur. Türkiye'de kayıt dışı hangi sebeplerden kaynaklanmaktadır ve bunların önlenmesi için hangi önlemeler alınmalıdır sorusu bu tezin son bölümünde cevap bulmakta ve tezin asıl amacını oluşturmaktadır. Türkiye'de kayıt dışı ekonominin önlenmesi konusunda özgün yaklaşımlarla tespitler yapılmaya çalışılmış ve çözüm önerileri sunulmuştur.Bu çalışmanın sonucu olarak da Türkiye'de kayıt dışı ekonomi varlığı ve her geçen gün artarak ekonomiyi olumsuz olarak etkilediği kanısına varılmış ancak etkin işleyen bir denetim,dolaylı-dolaysız vergilerde bir düzenleme,gelir dağılımında bir iyileştirme,vergi oranlarında düşme,vergi adaletinin sağlanması,enflasyon,işsizlik ve nüfus planlamasıyla mücadele edilmesiyle kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınabileceği görüşü ortaya konulacaktır.