Antik çağda ağırlık ve hacim ölçü araçları

Abstract

Likya Bölgesi ?Bey Dağları Yüzey Araştırmaları? kapsamında Marmara?Mnara Arkeolojik Araştırma Projesi 2008 yılı çalışmalarında Mnara Agorası'nın yakınlarında bir adet ölçü (kontrol) kabı bulunmuştur. Ölçü (kontrol) kapları Antik dönemde dürüst bir ticaretin gerçekleştirilmesi amacıyla, ticari ürünlerin ağırlığının ve hacminin standart ölçülere uygun olup olmadığının denetlenmesinde kullanılırdı.Literatürde ?sekomata? veya ?mensa ponderaria? olarak adlandırılan ölçü kaplarının buluntu mekanı genellikle agora yapılarıdır. Antik Dönem'de ticari ve sosyal faaliyetlerin gerçekleştirildiği mekanlar olan agoralar özellikle Helenistik Dönem siyasi ve mimari anlayışına bağlı olarak standart ölçüler toplum yaşantısında önemli bir yere sahiptir. Agoralarda agoranomos, sitophylaks gibi memuriyet kavramları mevcuttur. Bu memurların başlıca görevleri agoralarda uygulanması gereken kuralları belirlemek ve kuralları denetlemektir. Dolayısıyla ölçü kontrol kaplarının denetiminden de bu memurlar sorumlu olmuşlardır.Sekomatalar standart bir kapasite veya ağırlık ölçüsüne göre ürünlerin tartılıp/ölçülüp kontrollerinin yapıldığı kaplardır. Ölçme ve ölçüm referans standart çalışmaları insanlık tarihi ile başladığı söylenebilir. Ölçüm standartlarının oluşturulmasıyla ilgili ilk çalışmaların parmak, ayak, kulaç gibi insan uzuvlarına dayalı ilkel ölçüler olarak şekel, mina, kübit gibi ölçülerin Mısır ve Mezopotamya Bölgesi'nde Asur, Babil, Sümer gibi medeniyetlerde ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Daha sonra Yunan ve Roma uygarlıklarında eskisine göre daha modern olan talanton, mina, libra, chous gibi standart hacim, alan, uzunluk ve ağırlık ölçüleri oluşturularak kullanılmıştır. Anadolu'da ise M.Ö. yaklaşık 10. bin Neolitik Dönem'den itibaren Göbekli Tepe, Çayönü, Çatalhöyük gibi yerleşmelerde karşımıza çıkan konut vs. yapıların (araştırmaların yetersiz olmasına karşın) düzenli bir yapıda inşa edildiğini ve belirli bir ölçü anlayışıyla yapıldığını söylemek mümkündür. Asur Ticaret Kolonileri Dönemi ile beraber gerçekleştirilen ticari faaliyetlerde hacim ve ağırlık ölçülerinin kullanıldığı gözlemlenmektedir. Daha sonraki dönemlerde Yunan ve Roma ölçüleri Anadolu'da da geçerli sistemler olarak kullanılmıştır.Sekomatalar genel olarak mermer ya da sağlam ve yalıtkan taş malzemelerden yapılan, üzerlerinde çeşitli ölçülerde dairesel ölçü haznelerinin bulunduğu kaplardır. Mnara'dan ele geçen sekomata örneği kısmen tahrip olmuş durumdadır ve sadece bir ölçü haznesi sağlam durumdadır. Anadolu' da bulunan diğer sekomata örnekleri ise Side, Kaunos, Assos, Labraunda, Metropolis kentlerinde mevcuttur. Anadolu dışında sekomata tipolojisi açısından oldukça önemli bir merkez olarak Delos anılabilir. Bunun yanında Atina, Taşoz gibi kentlerde de sağlam ele geçmiş sekomata örneklerine rastlanmıştır. İtalya'da Pompei, Ostia, Tivoli gibi önemli ticaret merkezlerinde de ele geçmiş sekomatalar mevcuttur. Tüm araştırmalara rağmen örnekleri bulunamayan fakat kaynaklarda izlerine rastlanan bazı sekomatalar da bulunmaktadır. Ayrıca Alanya ve Uşak müzelerinden ele geçen ve form olarak sekomatayla benzerlik gösteren iki adet taş eser bu çalışmaya dahil edilmiştir. Özellikle Helenistik Dönem'de yaygın olarak agoralarda kullanılan sekomataların, Roma Dönemi'nde tapınak ve bazilika gibi agora haricinde diğer alanlarda da kullanıldığını görülmektedir. Orta Çağ Dönemi'ne ait bazı örnekler de mevcuttur.Çalışmamızda, Mnara sekomatasının ışığında sekomata tipleri ve özellikleri ayrıntıları ile incelenmiştir. Kullanıldıkları mekanlar olan agoralar ve ticari faaliyetlerdeki rolleri hakkında bilgiler sunulmuştur. Sekomataların standart ölçü kapasitesi kapları olmalarına bağlı olarak Antik Dönem'de kullanılan ölçüler hakkında metrolojik bir araştırma ortaya konulmuştur.