Gıda sanayi dış ticaretinde belirleyici faktörlerin analizi: Türkiye için Panel Yerçekimi Ticaret Modeli uygulaması

Abstract

Uygulamalı iktisat literatüründe Türkiye'nin dış ticaret yapısını ekonometrik yöntemlerle analiz etmeyi amaçlayan çalışmalar bulunmakla birlikte, tarımsal ürünler ve gıda sanayi ürünleri özelinde konuyu ele alan çalışmaların sayısı azdır. Bu tezde gıda sanayi ürünlerinin önemli alt sektörlerinden olan meşrubat, alkollü içkiler ve sirke; şeker ve şeker mamulleri ile esasını hububat, un, nişasta ve süt teşkil eden müstahzarlar sektörlerinin ihracat yapısı irdelenecek ve bu mekanizmaya etki eden faktörler analiz edilecektir. Ele alınan sektörlerden Türkiye için en önemli pazarlar niteliğinde olan Avrupa Birliği, Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve Avrupa Birliği üyesi olmayan Avrupa kıtası ülkelerine yapılan ihracat rakamları derlenmiş ve dış ticaret konulu çalışmalarda sıklıkla yer bulan yerçekimi ticaret modeli kullanılmıştır. Çalışmanın ampirik kısmında Avrupa Birliği, Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve Avrupa Birliği üyesi olmayan Avrupa kıtası ülkeleri, ülke grupları bazında ele alınmıştır. Bu çalışmada yerçekimi modelinin standart değişkenleri olan ekonomik büyüklük ve coğrafi uzaklık bağımsız değişkenleri yanısıra ülkelerin nüfusu, ülkeler arasındaki benzerlik katsayısı, göreli faktör yoğunluğu, komşuluk ilişkisi, ticaret anlaşmaları varlığı, reel döviz kuru ve ekonomik kriz bağımsız değişkenlerinin ihracat üzerine etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Ekonometrik tahmin sonuçları yerçekimi modeli teorisindeki varsayımlarla genel olarak uyum içerisindedir. Türkiye'nin gıda sanayi ürünleri sektöründen gerçekleştirdiği ihracat üzerine en önemli etkiye sahip faktörlerin ülkelerin gayrisafi yurtiçi hasılaları, aralarındaki coğrafi uzaklık ve ülkelerin nüfusları olduğu görülmüştür. Bununla birlikte reel döviz kuru ve ticaret anlaşmalarının da ihracat mekanizmasını önemli ölçüde etkiledikleri belirlenmiştir. Ülkeler arasındaki sınır komşuluğunun ise ihracat üzerine çok önemli bir etkisi olmadığı gözlenmiştir.