Yivli Minare’nin depreme karşı dayanıklılığının araştırılması

Abstract

Tarihi yığma yapıların korunması ve gelecek nesillere güvenle aktarılması günümüzde popülerliğini gittikçe arttıran disiplinler arası bir çalışma dalıdır. Hangi yapıların korunmaya veya güçlendirilmeye ihtiyacının olduğunun tespiti yapıların güvenliği ve kaynaklarımızın verimli kullanımı açısından önem arz etmektedir. Deprem, tarihi yapılar için en büyük risklerden biridir, ülkemizin deprem kuşağında olması bu alanda yapılacak risk analizlerinin önemini arttırmaktadır. 13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti tarafından Antalya'da yaptırılan Yivli Minare, sıra dışı mimarisi ile günümüzde kentin sembol yapılarından biri haline gelmiştir. Literatürde, Yivli Minare'nin detaylı üç boyutlu modeli üzerinde deneysel çalışmalardan elde edilen veriler de kullanılarak yapının depreme karşı dayanıklılığının araştırıldığı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada, Yivli Minare'nin depreme karşı dayanıklılığının ve yapının risk altında olup olmadığının araştırılması dolayısıyla literatürdeki açığın kapatılması hedeflenmektedir. Yivli Minare'nin dinamik parametrelerin belirlenmesi için yapıya ivme ölçer yerleştirilmiştir. Fourier dönüşümü ile veriler frekans-zaman grafiğine çevrilmiş ve yapı frekansı tespit edilmiştir. Yapıyı meydana getiren taş, tuğla, harç, kalas gibi malzemeler yapılan analitik çalışmada tek bir kompozit malzeme olarak tanımlanmıştır. Kompozit malzemenin elastisite modülü ile yapı periyodu arasındaki ilişki kullanılarak elastisite modülü değeri elde edilmiştir. Analitik çalışma kapsamında Yivli Minare'nin üç boyutlu modeli, SOLİDWORKS programında oluşturulmuştur. Yapının statik ve dinamik analizleri sonlu elemanlar yöntemine göre çözüm yapabilen ANSYS Workbench isimli analiz programı kullanılarak yapılmıştır. Modal analiz ile yapının hakim periyotları belirlenmiş, kütle katılım oranları irdelenmiştir. Çalışmada yapı; düşey yükler altında statik analiz, eşdeğer deprem kuvveti yöntemine göre analiz ve mod birleştirme yöntemine göre dinamik analiz gibi yöntemlerle incelenmiştir. Analiz sonucu elde edilen gerilme değerleri, literatürde yığma yapılar için verilen emniyet gerilmeleri ile kıyaslanmıştır. Sonuçlara göre gerilmelerin sınır değerleri aştığı tespit edilmiş ve yapıda muhtemel hasar oluşması beklenen bölgeler belirlenmiştir. Yapılan analizler sonucunda elde edilen kayma gerilmesinin sınırlar dahilinde olduğu, ancak basınç ve çekme gerilmelerinin emniyet gerilmesini aştığı görülmüştür. Daha doğru gerilme kıyaslamalarının yapılabilmesi için Yivli Minare'yi oluşturan malzemelerin emniyet gerilmelerinin laboratuvar ortamında yapılacak deneylerle tespit edilmesi gerekmekle birlikte yapılan analizler sonucunda yapının güçlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.