Türkiye kökenli diploid ve tetraploid kavuzlu buğday hatlarının genetik ilişkilerinin belirlenmesi ve morfolojik tanımlanması

Abstract

Bu çalışma ile Türkiye'nin 3 farklı bölgesinden (Konya, Kayseri ve Kastamonu) toplanmış ve 6 yıl boyunca seleksiyon ıslahı ile elde edilen toplam 36 siyez (Triticum monoccocum L.) ve 49 gernik buğday (Triticum dicoccum L.) hattının agro-morfolojik ve moleküler karakterizasyonu yapılması amaçlanmıştır. Toplam 85 kavuzlu buğday hattı, kalitatif ve kantitatif özellikler yönüyle değerlendirilmek üzere 1 metre uzunluğunda ikişerli sıralar halinde sıra arası yaklaşık 30 cm olacak şekilde Akdeniz Üniversitesi Kampüsü içerisindeki araştırma arazisine ekilmiştir. Gözlenen kalitatif özellikler sırasıyla büyüme habitusu, başak sıklığı, kavuz rengi, dane rengi, dane büyüklüğü ve dane camsılık'dır. Ölçülen kantitatif özellikler ise sırasıyla bitki boyu (cm), başak boyu (cm), başakta dane sayısı (adet), başaklanma gün sayısı (gün), m2'deki başak sayısı (adet), dane verimi (g/m2), biyolojik verim (g/m2), hasat indeksi (%) ve bin dane ağırlığı (g)'dır. Bu ölçümlerin yanı sıra aynı genetik materyalde, genetik yakınlıkların belirlenmesinde yaygın olarak kullanılan 14 ISSR markırı ile moleküler karakterizasyon yapılmıştır. Çalışma sonucunda türler arasında ve içerisinde özellikle kantitatif özellikler bakımından yüksek derecede varyasyon gözlenmiştir. Siyez hatlarının ortalama bitki boyu, başak boyu, m2'deki başak sayısı, dane verimi ve bin dane ağırlığı sırasıyla 107.9 cm, 4.9 cm, 751.4 adet/m2, 311.7 g/m2 ve 21.6 g bulunmuştur. Gernik hatlarının ortalama bitki boyu, başak boyu, m2'deki başak sayısı, dane verimi ve bin dane ağırlığı ise sırasıyla 101.7 cm, 5.9 cm, 548.9 adet/m2, 368.1 g/m2 ve 35.9 g bulunmuştur. Öte yandan moleküler karakterizasyon için kullanılan ISSR markıları türleri kökenine ayırmada oldukça başarılı bulunmuştur. Yapılan filogenetik analiz sonucunda hem siyezlerin hem de gerniklerin 4 alt grup ve 2 ana grup oluşturduğu belirlenmiştir. Polimorfizm düzeyi ise % 82.6 olarak belirlenmiştir. Elde edilen agro-morfolojik ve moleküler veriler sonucunda bu kavuzlu buğday türlerine ait hatların ıslah çalışmalarına katkı yapacak genetik varyasyona sahip olduğu belirlenmiştir.