Asghar Farhadi sinemasında toplumsal cinsiyet : Çarşamba Ateşi, Elly Hakkında ve Bir Ayrılık filmleri üzerine bir inceleme

Abstract

İran tarihini etkileyen siyasi, kültürel ve sosyal olayların ışığında gelişim gösteren İran sineması, devrim sonrası yaşadığı dönüşümle dünya sinemasında önemli bir yer edinmiştir. Kendine özgü sinemasal anlatımı ve hikâyeleriyle gerçekçi bir tutum içerisinde olan İran sinemasının, son dönem yönetmenlerinden olan Ashgar Farhadi, filmleriyle uluslararası başarılar kazanmıştır. İran sinemasının genel özelliklerini görebileceğimiz filmlerinde, bununla beraber gündelik yaşamdan kesitler de sunan Farhadi sineması, karakter bazında değerlendirildiğinde mesaj kaygısından uzaktır. Asghar Farhadi filmlerinde İran sinemasının kendi dinamikleri, yönetmenin sinemasal üslubu ve İran tarihinin geçirdiği evreler bir bütün olarak sunulur. Farklı kültürel, sosyo-ekonomik yapıya sahip karakterlerin aynı zeminde buluştuğu Farhadi filmlerinde, kadın ve erkek olmanın getirdiği bir takım sorumluluklar ve bu durumu kuvvetlendiren bir takım öğeler söz konusudur. Bu öğelerin toplum hayatına ne ölçüde etki ettiği, bu etkinin sonuçları yönetmen tarafından izleyiciye bırakılır. Etki alanının genişliği sebebiyle toplumsal cinsiyet kavramını destekleyen en önemli unsurlardan biri de sinema sanatıdır. Sinema sanatı da bu kavramı çoğu zaman pekiştirir. Karakterlerin sinemada gösteriliş biçimi, toplum içinde konumlandırılışı ve karakterlere atfedilen roller ataerkil ideolojinin bir tezahürü olarak değerlendirebilir. Ashgar Farhadi sinemasında da kadınlık ve erkeklik öğeleri, karakterlerin toplum içindeki tutumları, toplumsal cinsiyet unsurları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Özellikle bu araştırmanın konusu olan Çarşamba Ateşi, Elly Hakkında ve Bir Ayrılık filmlerinde toplumsal cinsiyet rollerinin belirginliği dikkat çekmiştir. Çalışmaya konu olan filmlerde toplumun kültürel, sosyal ve sınıf olarak farklı kesimlerinden olan bireylerin aynı bakış açısıyla hareket ettiği görülmüştür. Yönetmenin kamerayı kullanış biçimi, tasarladığı kompozisyonlar, kamera kullanımı, bireyler üzerinde büyük bir baskı oluşturan hâkim ideolojinin toplumsal düzen içerisindeki konumunu eleştirel boyuttadır. Bu çalışmada İran sinemasının geçirdiği evreler temel alınarak Asghar Farhadi sineması özelinde, ataerkil ideolojinin eleştirildiği savı ele alınmış, seçilen filmler içerik analizi yöntemiyle incelenmiş ve bu savın doğruluğu araştırılmıştır.