Myra’nın limanı Andriake’nin yerleşim planı

Abstract

Myra Antik Kenti'nin liman yerleşimi olan Andriake 2009 yılından beri Kültür Bakanlığı ve Akdeniz Üniversitesi Myra-Andriake Kazıları kapsamında ekibimizce incelenmekte ve yayınlanmaktadır. Bu çalışmalar kapsamında yerleşimin gelişimi genel olarak anlaşılabilmiştir. Yazarın bizzat hazırladığı ve Andriake'de bulunabilen tüm arkeolojik kalıntıların gezilerek işlendiği Andriake yerleşim planı ile gözlemler ve ölçümleri çalışmanın temelini oluşturmaktadır. 8 yıllık bir kazının ürettiği tüm finansal ve bilimsel sonuç da bu çalışmanın içinde vardır ve kazı başkanının da danışmanlığında, Myra-Andriake Kazıları'nın geldiği aşamada tüm çalışmanın bir nevi özeti gibidir. Andriake'nin en önemli özelliği, anakenti Myra'dan ayrı bir liman yerleşimi olmasıdır. Liman kentleri genellikle bir sahil yerleşiminin artan uluslararası deniz ticaret hacmi sebebiyle yükselmiş kentlerdir. Bu sebeple kendi demosu olmayıp Myra'ya bağlı olduğu bilinen Andriake önem kazanmaktadır. Andriake'de buluntular bakımından Geç Klasik Dönem'den Erken Bizans'a kadar yoğun ve yaygın arkeolojik varlık mevcuttur. Liman kullanımının Orta Çağ itibarıyla son bulmuş olduğu değerlendirilmektedir. Yoğun faaliyet olan bir ticari liman olması sebebiyle özellikle Geç Roma ve Erken Bizans öncesi dönemlerin buluntu ve yapıları iyi korunmamıştır, ancak yine de buluntu ve mimari izlerden çıkarımlar yapılabilmektedir. Anakent Myra, günümüzde Antalya ili Demre ilçe merkezindedir. Andriake, kentin güney sınırı olması beklenebilecek Aziz Nikolaos Kilisesi'nden yaklaşık 3.5 km batıdadır. Bugün bataklık bir alan olan liman yatağının kuzey kıyısı boyunca, genellikle aralıklarla nekropol alanları yayılmıştır, batıda liman kıyısında ise Kuzey Yerleşim alanı vardır. Liman yatağının güney tarafındaki küçük sırtın kuzeyinde ise Andriake'nin en yoğun yerleşim alanı olan Güney Yerleşim bulunur. Erken dönem yerleşim merkezi olan Güneybatı Yerleşim alanı da güney tarafta, batıda liman girişindeki tepe üzerindedir. Andriake yerleşim alanları içindeki en yoğun yapılaşmış alan, liman yatağının güney kıyısındaki Güney Yerleşim alanıdır. Doğu-kuzeydoğu doğrultusunda, ortalama 700 x 100 m. ölçülerinde uzunlamasına bir alandaki yamaç ve sahil boyunca uzanır. Andriake'de özellikle Roma İmparatorluk Dönemi'nde artan kamu yapıları genelde bu bölümdedir. Güney Yerleşim'in incelenmesinin daha anlaşılır kılınması için Sosyal Bölüm (doğu), Ticari Bölüm (merkez) ve Tersaneler Bölümü (batı) olarak alt bölümler değerlendirilmiştir. Güney yerleşimin güney tarafındaki sırtın üzerinde küçük bir zirvenin üzerinde bir kule kalıntısı ile aşağısında küçük bir nekropol ile işlikler bulunur. Güneybatı Yerleşim alanı, Andriake limanının girişinde kuzeyindeki liman ağzına bakan yamaçtadır. Yerleşim alanı, güney tarafından sur duvarlarıyla çevrilmiş olup kuzey tarafta aşılmaz sarp kayalıklar ile sınırlanmıştır. Yerleşimde genel olarak arka tarafları anakayadan oyulu ve ön tarafları teraslanarak alan kazanılan araziye kurulu küçük yapılardan oluşan bir yerleşim karakteri gözlenir. Andriake Kuzey Yerleşim alanı, liman yatağının batı tarafında alçak bir kayalık çıkıntı görünümündeki alandadır. Güney Yerleşim'deki kamu yapıları yoğunluğu bu kesimde bulunmaz, ancak yapı tipleri bakımından hamam, çarşı, kilise gibi güneydekilere benzer örnekler seçilebilmektedir. Kuzeydeki kayalık alanda, güneybatıdaki gözlenen kayadan oyulu hibrit yapıların benzerleri gözlenmektedir. Yerleşim, batı, kuzey ve doğu yönlerden Bizans dönemi surlarıyla çevrilidir. Andriake yerleşiminde nekropol alanları büyük çoğunlukla, kuzey ve güneyde sahili izlediği tahmin edilebilen yol güzergahları üzerinde limandan yamaca bakıldığında görülecek şekilde yerleşmişlerdir. Yoğunluk ve nitelik bakımından ana nekropol alanının kuzey yerleşime doğudan gelen güzergah üzerindedir. Güney yerleşimde de en yoğun grup yerleşime gelen güzergah üzerinde ve yerleşimin girişine yakın yerdedir. Geç Roma Dönemi'ne kadar Andriake'de yapılaşma genellikle mezarlıkları işgal etmemiştir ve bu nedenle Güney ve Kuzey Yerleşim alanlarında yerleşimin gelişimine dair izler alınabilmektedir. Andriake yerleşimine kullanım suyu Roma Dönemi'nde Myra'dan aquaduct aracılığıyla getirilmiştir. Myra'dan gelen su kanalı, yerleşimin doğu girişinde ikiye ayrılarak kuzey ve güney bölümlere, kayadan oyulu kanallar ile su taşınmaktadır. İçme suyu için kaynak olmayınca, kanallar haricinde yerleşimde yağmur suyunun toplanması ve depolanmasına yönelik sarnıç ve kanallar da yapılmıştır. Andriake'de Klasik Dönem varlığına ilişkin, buluntular, mimari izler ve nekropol ilişkileri bakımından veriler vardır. Klasik Dönem'de Andriake'deki yerleşim alanlarının her üçünde de, Kekova bölgesindeki gibi kayadan oyulu hibrit yapılardan oluşan küçük sahil yerleşimleri olduğu değerlendirilmektedir. Andriake'de güçlü bir Hellenistik Dönem varlığı olduğu net olarak anlaşılabilmektedir. Her üç yerleşim alanı ile ilgili olarak Klasik'te başladığı değerlendirilen yerleşim Hellenistik Dönem'de kesintisiz devam etmiştir. Özellikle Myra'nın liman yerleşimi olarak öne çıkması ve uluslararası Akdeniz ticaretine açılmasının bu dönemde hızlandığı düşünülmektedir. Erken Roma Dönemi'nde Roma devletinin kamu varlığının izleri bulunmaya başlar. Güney Yerleşim'deki onurlandırma anıtları, Nero dönemine tarihlendirilen gümrük yazıtı bu dönemdendir. Andriake limanının girişi ile ilgili olarak, M.Ö. 42 yılında liman girişinin zincirle kapatılmış olması ile ilgili antik aktarım mevcuttur. Liman girişi ve sahil yapıları depremler sonucu arazinin batması ile su ve bataklık altında gözden kaybolmuştur ve bu tarz bir düzenlemeye ilişkin hiçbir net veri yoktur, ancak bazı dolaylı verilerden çıkarımlar ile tahmin yapılabilmektedir. Hadrian dönemi ile birlikte Andriake gerçek anlamda bir imparatorluk limanı haline gelmiştir. Limanın en merkezi bölgesinde, Horrea Hadriani ve hemen yanında büyük bir Agora yapılmıştır. Güney Yerleişm'in Merkezi bölümde Klasik'ten beri var olduğu değerlendirilen kullanım, Hadrian ve sonrası Roma Dönemi'nde büyük oranda Güney Yerleşim alanının tamamına yayılan bir yapılaşma şeklinde genişlemiştir. Kuzey Yerleşim alanı da güneydoğuya liman kıyısına doğru genişlemiştir. Nekropoller bakımından ise, hem kuzeyde hem güneyde birçok nitelikli işçiliğe sahip Roma Dönemi lahitleri vardır. Geç Roma / Erken Bizans, Andriake'nin en baskın arkeolojik katmanıdır. Bu dönemde Dükkan ve çarşı yapıları 3.yy ve sonrası süreçte artarak tüm yerleşime yayılmıştır. Agora yapısı 5.yy'ın ilk yarısında tamamen tek organizasyona sahip bir mureks mor boya fabrikasına dönüştürülmüştür. Andriake yerleşimi için Bizans Dönemi'nde kaydedilen 'Emporion' (ticaret merkezi) tabiri, ticaretin yerleşimin tamamında yapıldığını ifade etmesi bakımından en az Geç Roma Dönemi itibarıyla gündeme gelmiş olmalıdır. Yerleşimde farklı yerlerde 6 kilise vardır. Horrea yapısının hemen yanında kontekst buluntularıyla beraber keşfedilen Sinagog yapısı, Yahudiler'in Hıristiyanlar ile aynı dönemde Andriake'de etkili bir varlıkları olduğunu ıspatlamaktadır. Bizans Dönemi'nde, I. Anastasius ve sonrasındaki I. Justinian dönemlerinde ülke çapında yaşanan yeniden canlanış, Andriake'de de hissedilmiştir. Önceki evrelerde artarak yayılan dükkan ve çarşı yapılaşması, Bizans Dönemi'nde de devam etmiştir. Myra ve çevresinde I. Justinian döneminde yaşayan Myra Piskoposu Sionlu Nikolaos'ın da etkisiyle yükselen Myra Piskoposu Pataralı Aziz Nikolaos'ın Myra'daki mezar kilisesi dünya çapında ün kazanmıştır. Liman yerleşimi Andriake de hac trafiğine hizmet eden bir liman haline gelmiştir. Andriake'de 7.yy sonrasına ait arkeolojik buluntu çok azdır. Mimari olarak da Orta Çağ olarak tanımlanabilecek varlık yoktur. 7.yy'da Akdeniz'deki Arap egemenliği ile olan kesintinin ardından 10.yy'dan itibaren yeniden artan hac ziyaretleri için, güneydoğudaki Taşdibi bölgesi'nin kullanıldığı değerlendirilmektedir.