XIX. yüzyılda Teke Sancağı’na bağlı Elmalı Kazası’nın sosyo-ekonomik yapısı (1839-1914)

Abstract

Teke Sancağı'nın önemli kazalarından biri olan Elmalı, sahil-yayla arasında geçiş güzergâhında bulunması, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısıyla stratejik bir yapıya sahip olması gibi unsurlar vesilesiyle Osmanlı tarihinin önemli bir kesiti olan XIX. yüzyıl boyunca bu önemini korumuştur. Teke Sancağı'nın batısındaki kazalar içerisinde kasaba görünümüyle ticarî ve sosyal faaliyetlerin yoğun olarak görüldüğü Elmalı, çevresindeki idarî birimlere göre daha gelişmiş yapısıyla dikkat çekmiş, bir nevî bu havalideki kazalar içerisinde merkez kaza hüviyeti taşımıştır. Teke Sancağı'nın batısının dağlık ve sarp coğrafi yapısı nedeniyle Elmalı'da düğümlenen yollar, bu kazayı kavşak noktası haline getirmiş, iç bölgelerde üretilen tarımsal mahsuller ve ticarî emtia, kervanlarla Elmalı'nın limanı konumundaki Finike'den denize ulaştırılmıştır.Elmalı'nın verimli ovalarından elde edilen, başta buğday olmak üzere çeşitli hububat, orman mahsulleri ile Elmalı'da işlenip satışa çıkarılan deriler adalara ve deniz aşırı ülkelere ihraç edilen ürünlerin başında gelmiştir. Elmalı'da gayrimüslimlerle Müslümanlar ortak bir yaşamı paylaşmışlardır. Elmalı, bu yapısını gayrimüslim ahalinin mübadeleyle kazadan ayrıldığı zamana kadar korumuştur. Pek çok yönden mühim idarî birimler arasında yer aldığı anlaşılan Elmalı'nın, nüfusu, Müslimgayrimüslim ilişkileri, eğitim faaliyetleri, dinî ve sosyal yapıları, aile yaşantısı, asayiş olayları,sağlık hizmetleri, ekonomik faaliyetleri gibi birçok konu, Osmanlı resmî vesikaları vasıtasıyla gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. Yine arşiv kayıtlarından faydalanılarak Elmalı'nın XIX. yüzyıldaki mahalle, köy ve nahiyeleri tespit edilirken kazanın idarî sınırlarını gösteren bir harita düzenlenmiştir.