Bankacılık sektöründe hile denetimi : Yaşanan hile olaylarının niteliksel özelliklerinin tespitine yönelik bir araştırma

Abstract

Küresel etkileşimin ve teknolojik gelişmelerin hızla arttığı dünyada aşırı rekabete bağlı olarak ticari işletmelerin ve ürünlerin çeşitliliği her geçen gün artmaktadır. Baş döndürücü bir hızla artan aşırı rekabet baskısı ve değişen dünyada bireylerin daha lüks ve yüksek standartlarda yaşama istek ve tutkuları hilelerin artmasına neden olmaktadır. Hata ve hilelerin her ikisi de işletmelere zarar verir. Hatalarda kasıt yoktur. Bilgisizlik, dikkatsizlik ve ihmal vardır. Hilelerde ise, işletmenin kaynakları veya varlıkları kasıtlı olarak kötüye kullanılır ve şahsi zenginleşme oluşur. Muhasebe sisteminde ortaya çıkan hata ve hileler artış göstermektedir. Bu durum, hatalı ve hileli işlemler sonucunda oluşturulan finansal tablolara dayanarak karar vermek durumunda olan bilgi kullanıcılarının kararlarında yanılmalarına neden olmaktadır. Bankacılık sektörü; hızla küreselleşen, teknolojinin etkin kullanıldığı ve rekabet baskısının çok yoğun hissedildiği, kısa zamanda çok büyük işlerin yapıldığı, yaygın hizmet ağlarına ve ürün çeşitliliğine sahip büyük çaplı organizasyonlardan oluşmaktadır. Aynı zamanda doğrudan paranın egemen olduğu finansal hizmetler sunulmaktadır. Bu bağlamda doğrudan para ile iştigal eden bu denli büyük ve hızlı iş yapan bankacılık sektöründe de hata ve hileler kaçınılmaz bir olgudur. İşletmelerde ortaya çıkabilecek hata ve hileleri önlemek ya da asgariye indirebilmek için tepe yönetimlerin merkezden tüm işletme organizasyonuna doğrudan egemen olmaları önemli bir unsurdur. Bunun için tüm organizasyonun sahiplenebileceği etkin bir iç kontrol sisteminin kurulması ve çalıştırılması gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında bankacılık sektöründe yaşanan hilelerin niteliksel özelliklerinin tespitine yönelik yapılan araştırmada: Katılımcıların; * Yılda 5-15 adet rutin denetim yaptıkları, * Yılda 3 defa soruşturma denetimi yaptıkları, * Tamamına yakınının hileli işlemlerle karşılaştıkları, * Hilelerin en çok şube satış, şube gişeler ve şube operasyon departmanlarında yaşandığı, * Hile yapanların yaş aralıklarının 31-40 yaş olduğu, * Hile yapanların daha çok alt kademe çalışanlar ve orta kademe yöneticiler olduğu, * Hile yapanların kıdemlerinin 0-10 yıl aralığında olduğu, * Hile yapanların cinsiyetinin çoğunlukla erkek olduğu, * Hile yapanların çoğunun evli olduğu, * Karşılaşılan hile türü olarak çoğunlukla ''müşteri hesaplarından bilgisi dışında hareketlerle zarara uğratmak'' olduğu, * Çalışanları hile yapmaya iten nedenler olarak; aşırı hedef ve satış baskısı ile lüks yaşama baskısı ve bankanın zafiyetlerinden oluşan fırsatların öne çıktığı, * Hilelerin daha çok 2 yıl ve öncesinde denetlenmiş birimlerde yaşandığı, * İç kontrol sisteminin hileyi önlemede en etkili yöntem olduğu, * Hile olaylarının genellikle yasal mercilere taşındığı, * Hile olaylarından dolayı oluşan zararın büyüklüğünün 5 milyon TL üzerinde olduğu, * Hileyi gerçekleştiren personelin en tipik özelliği olarak; çevresiyle çok uyumlu olması ve sürekli aynı müşterinin işini yapması olduğu ortaya çıkmıştır. Özel sermayeli bankalar, kamu bankaları ve katılım bankaları olmak üzere her üç grup bankalardan araştırmaya katılanlara göre hile olaylarında banka gurupları arasında çok bir fark olmadığı da aynı araştırmada ortaya çıkmıştır.