Antalya’daki Selçuklu yapılarında bahçe mekanının analizi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Anadolu'ya yerleşen ilk Türk devleti olması dolayısıyla Türk bahçe kültürünün temelini oluşturacağı düşünülen Anadolu Selçuklu Dönemi'nin Antalya'da yer alan yapılarında bahçe mekânlarını şekillendiren parametrelerin ortaya konmasıdır. Bu amaç doğrultusunda Selçuklu Dönemi'ne ait 1 adet yapılar kompleksi, 2 adet kervansaray ve 1 adet av köşkü ele alınmış ve incelenmiştir. Günümüze pek azı ulaşabilmiş bahçe materyallerinin çoğu literatür taramaları ile ortaya çıkarılmış; kullanım yerleri ve şekilleri irdelenmiştir. Bu bağlamda, Selçukluların Antalya'daki yapı ve çevrelerinde; önemli bir dış mekân kullanımı olan avlular ve avlularda yer alan elemanlar, bahçe duvarları ve kapıları, mezarlık olarak kullanılan alanlar, heykel niteliği gösteren eserler, Selçukluların büyük önem verdikleri sulama sistemleri ve su yapıları ile gezginlerin anlatımlarından elde edilen bilgiler ışığında bitkisel peyzaj unsurları incelenmiştir. Araştırma sonucunda, Selçukluların Anadolu'ya gelmeden önce etkileşimde olduğu Çin ve Anadolu'da karşılaştıkları Bizans kültürlerinin bahçe anlayışlarından minimum düzeyde etkilendikleri, İslam dinini benimsemeleriyle oluşan kültürün ise bu bahçelerde daha fazla hissedildiği ancak İslam bahçelerine göre çok daha mütevazı bahçeler olduğu gözlemlenmiştir. Bu bahçeler, herhangi bir aks sistemine dayalı olmayıp, formal tasarım prensiplerini de barındırmayan; doğaya belirli bir şekil vermekten öte, onun bir parçası olma felsefesine uygundur. Gösterişten tamamıyla uzak olan bu bahçeler; ziyafetler, avcılık, hükümet oturumları gibi dış mekân aktivitelerine olanak sağlarken, bahçelerde kullanılmış olan bitki türlerinin güzellik, fonksiyonellik ve yarar sağlama gibi özellikleri bir arada barındırdığı gözlemlenmiştir. Sonuç olarak, Selçukluların Anadolu'da yerleşik düzene geçmeleri sonucunda oluşan bahçelerin daha çok işlevsel özelliklere sahip olduğu fikri güçlenmiştir.